Τίποτε δεν είναι πιο ενδεικτικό της αποτυχίας της Μεγάλης Αφήγησης του Διαφωτισμού από την απαρίθμηση των πολεμικών γεγονότων των δύο αιώνων που ακολούθησαν τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Ο 19ος και ο 20ος αιώνας σημαίνουν την παγκόσμια επικράτηση και εξάπλωση της Δύσης, που επιβάλλει το παγκόσμιο σύστημά της. Παράλληλα, τα πολεμικά γεγονότα των δύο τελευταίων αιώνων σημαίνουν την αλματώδη ανάπτυξη της δυτικής τεχνολογίας, που είναι και μία τεχνολογία αχαλίνωτων πολεμικών μέσων. Τα πολεμικά μέσα βασίζονται μετά τον 19ο αιώνα σε τεχνολογικές επινοήσεις, οι οποίες δίνουν αποφασιστικό πλεονέκτημα σε αυτόν που τις κατέχει. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι τεχνολογικές επινοήσεις στα πολεμικά μέσα παίρνουν φρενιτιώδη ρυθμό και ίσως να δημιουργούν οι ίδιες την ανάγκη πολέμου. Επιβεβαιώνεται έτσι η εφιαλτική πρόβλεψη του George Orwell όπως διατυπώνεται με το σλογκαν “war is peace”.
Η σχέση της ανάπτυξης των πολεμικών μέσων με τις πολεμικές συγκρούσεις κατά τον 20ό αιώνα εξετάζεται σε άρθρο της «Διπλωματικής Μοντ» του Νοεμβρίου του 2010, από όπου και τα στοιχεία που αναφέρουμε.
Ο 20ός αιώνας χαρακτηρίζεται από εφιαλτικούς πολέμους. Συνολικά 140 πόλεμοι στη διάρκεια του αιώνα, εκ των οποίων δύο παγκόσμιοι και 15 περίπου που κόστισαν ο κάθε ένας πάνω από ένα εκατομμύριο ζωές. Μάλιστα, οι πόλεμοι φαίνεται να γίνονται συχνότεροι καθώς πλησιάζουμε στο τέλος του αιώνα, 25 από αυτούς έγιναν πριν το 1939 και 115 μετά το 1945. Αυτό ακολουθεί τη ραγδαία ανάπτυξη των πολεμικών μέσων και την εφεύρεση νέων όπλων.
Ο Ρωσο-Ιαπωνικός Πόλεμος το 1905 σήμανε για πρώτη φορά τη σύγκρουση δυνάμεων με παγκόσμια εμβέλεια, ενώ παράλληλα αποτελούσε και την πρώτη ήττα μιας αποικιακής ευρωπαϊκής δύναμης από μια χώρα της Ασίας. Αλλά η Ιαπωνία χρειάσθηκε να υιοθετήσει τη δυτική τεχνολογία για να αντιμετωπίσει τη Δύση, με αποτέλεσμα να μεταλλαχθεί πολιτισμικά.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έδωσε τον τεχνολογικό χαρακτήρα των σύγχρονων όπλων και δημιούργησε τις μορφές των στρατιωτικών-βιομηχανικών πλεγμάτων που συνεχίζουν σήμερα να βρίσκονται πίσω από τις συγκρούσεις. Κατά τη διάρκειά του τα όπλα άρχισαν να παράγονται μαζικά και βιομηχανικά. Στη διάρκειά του αναπτύχθηκαν τεχνολογίες πολεμικών μέσων που θα χαρακτηρίσουν τον υπόλοιπο αιώνα. Οι συγκρούσεις, που μέχρι τότε γινόταν στο έδαφος, επεκτάθηκαν και σε άλλες διαστάσεις, στον αέρα και στον υποβρύχιο χώρο. Παράλληλα, νέα όπλα και νέες δυνατότητες προστέθηκαν στα πολεμικά οπλοστάσια.Η αποτελεσματικότητα και η ισχύς των πολεμικών μέσων πολλαπλασιάσθηκαν, ενώ τα νέα μέσα κυριάρχησαν. Χαρακτηριστική είναι η παραγωγή 50.000 αεροπλάνων από τη Γαλλία, ενώ η Μεγάλη Βρετανία πρωτοστάτησε στην παραγωγή χημικών όπλων.
Κατά τον Μεσοπόλεμο, μία περίοδο που μπορεί να χαρακτηρισθεί ως διάλειμμα πριν τον καινούργιο πόλεμο, συνεχίσθηκε η δυναμική της έρευνας και παραγωγής νέων οπλικών μέσων. Το 1937 ο βομβαρδισμός των άμαχων πληθυσμών κατά τον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο καθιέρωσε μία πρακτική που κορυφώθηκε στον επόμενο πόλεμο: οι άμαχοι πληθυσμοί και οι πόλεις του αντιπάλου έγιναν πολεμικός στόχος ως βασικοί συντελεστές της ισχύος του.
Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο τα πολεμικά μέσα καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την έκβαση του πολέμου και πιθανόν να τον προξένησαν. Είναι χαρακτηριστική η γεωστρατηγική αντίληψη του Αδόλφου Χίτλερ, που πήρε τις μεγάλες αποφάσεις του κατά την περίοδο μέχρι το 1941, με κύριο επιχείρημα την συγκυριακή υπεροχή της Γερμανίας στους εξοπλισμούς. Υπεροχή, που ο Αδόλφος Χίτλερ υπολόγιζε να χάσει το 1942, όταν η βιομηχανική ισχύς των ΗΠΑ θα είχε κινητοποιηθεί. Και πάλι, όμως, όταν ήταν πλέον βέβαιο ότι ο πόλεμος είχε χαθεί για την Γερμανία, η ελπίδα σωτηρίας μέσω της ανάπτυξης τεχνολογικών νέων υπερόπλων ίσως εμπόδισε την αναζήτηση κάποιας πολιτικής λύσης.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν και η αφορμή για την εμφάνιση πλήθους νέων όπλων: το ραντάρ, το αεριωθούμενο αεροπλάνο, τα αυτόματα όπλα, οι πύραυλοι, η ατομική βόμβα είναι μερικά από τα νέα επιτεύγματα της πολεμικής τεχνολογίας. Η κλιμάκωση της βιομηχανικής παραγωγής στην υπηρεσία των πολεμικών υπηρεσιών πήρε τερατώδεις διαστάσεις. Ολόκληρα έθνη τέθηκαν στην υπηρεσία της βιομηχανικής πολεμικής παραγωγής. Όλα τα διαθέσιμα μέσα επιστρατεύτηκαν σε προσπάθειες πρωτοφανούς κλίμακας. Κάθε μία από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία και την ΕΣΣΔ παρήγαγαν περί τα 100.000 αεροπλάνα. Αλλά η χώρα που παρήγαγε ασύλληπτες ποσότητες πολεμικών μέσων ήταν οι ΗΠΑ, των οποίων τα εργοστάσια παρήγαγαν 4.000.000 οχήματα, 320.000 αεροπλάνα και 220.000 άρματα μάχης. Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί έφθασαν σε πρωτοφανείς εντάσεις, με αποκορύφωμα τον πυρηνικό βομβαρδισμό δύο ιαπωνικών πόλεων από τις ΗΠΑ κατά το τέλος του πολέμου.
Ο μεταπολεμικός κόσμος θα ισορροπήσει στο χείλος της αμοιβαίας πυρηνικής καταστροφής. Είναι η εφιαλτική πραγμάτωση της ειρήνης μέσα από την αδυναμία κατίσχυσης επί του αντιπάλου, αφού η αμοιβαία καταστροφή είναι βέβαιη. Πρόκειται για την τεχνολογική κλιμάκωση προς όλο πιο καταστρεπτικά πυρηνικά μέσα καταστροφής. Οι δύο αντίπαλες παρατάξεις κατά τον Ψυχρό Πόλεμο κατασκεύασαν περί τα 50.000 πυρηνικά όπλα, αρκετά για να καταστρέψουν ολόκληρο τον πλανήτη αρκετές φορές. Πραγματοποιήθηκε ακόμη μία φορά ένα τεχνολογικό άλμα προς οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας. Παραδόξως, η ισορροπία του τρόμου γλίτωσε την Ευρώπη από μία ακόμη σύγκρουση, αλλά μετατόπισε τον πόλεμο στον Τρίτο Κόσμο. Η σύγκρουση του Ψυχρού Πολέμου στις χώρες του Τρίτου Κόσμου τις κατέστησε πεδία δοκιμής νέων πολεμικών μέσων. «Επαναστατικοί» πόλεμοι θα αντιμετωπισθούν με βομβαρδισμούς με «έξυπνα» όπλα και χημικές ουσίες.
Η ιδεολογική αναμέτρηση κατά τον Ψυχρό Πόλεμο και η αδυναμία θερμής σύγκρουσης κατέληξε σε τεχνολογικό ανταγωνισμό πρωτοφανούς κλίμακας και έφερε τον άνθρωπο στη Σελήνη. Το οικονομικό κόστος της φαραωνικής προσπάθειας των ΗΠΑ στη Σελήνη, λίγο έλειψε να τις οδηγήσει σε ήττα, παρόμοια με αυτή στην οποία οδηγήθηκε η ΕΣΣΔ, μη μπορώντας να συμβιβάσει την οικονομία της με την εξοπλιστική προσπάθεια.
Την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ακολούθησε μια περίοδος χάους κατά την οποία οι πόλεμοι μεταξύ κρατών αντικαταστάθηκαν από εμφύλιους πολέμους. Εμφανίσθηκε η ιδέα του «Ανθρωπιστικού» πολέμου και το δόγμα του «Προληπτικού» πολέμου, το δόγμα των «χειρουργικών» κτυπημάτων και το δόγμα του πολέμου «χωρίς απώλειες», από την πλευρά των νικητών βέβαια. Οι νέες μορφές και τα μέσα πολέμου απαιτούν ακόμη ένα τεχνολογικό άλμα που περιλαμβάνει τη χρήση όπλων τρόμου κατά των πληθυσμών: ειδικού τύπου βομβαρδισμοί, δορυφορικά συστήματα, ηλεκτρονικό πόλεμο, μη επανδρωμένα αεροπορικά μέσα, τηλεχειριζόμενα οπλικά συστήματα και πλήθος άλλων μέσων με φουτουριστικά χαρακτηριστικά.
Το οικονομικό κόστος των σύγχρονων όπλων είναι πια τεράστιο. Τα δέκα πρώτα κράτη στην παγκόσμια κατάταξη του κόστους εξοπλισμών δαπανούν το 75% του συνολικού ποσού που δαπανάται για εξοπλισμούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι ΗΠΑ, αναγκασμένες να συντηρούν τεράστιες δυνάμεις παρά τη δημοσιονομική τους κάμψη, δαπανούν το 50% της συνολικής παγκόσμιας δαπάνης εξοπλισμού. Οι εξοπλισμοί προορίζονται πλέον για τους πλούσιους. Ένα μόνο βομβαρδιστικό Β2 υπερβαίνει σε κόστος τους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς 122 χωρών. Οι φτωχοί του πλανήτη καταφεύγουν σε φθηνές και ευφυείς λύσεις, που συχνά είναι και πολύ αποτελεσματικές, όπως π.χ. οι πολεμιστές οι ζωσμένοι με εκρηκτικά. Παρά την κολοσσιαία υπεροχή των σύγχρονων τεχνολογικών όπλων, αυτά μπορεί να αποδειχθούν ανεπαρκή μπροστά σε λαούς που διαθέτουν ηρωισμό, αυτοθυσία και θέληση για επιβίωση.
Σε κάθε περίπτωση, εκτός από τις ανθρώπινες απώλειες και το ανθρώπινο κόστος, το οικονομικό κόστος των σύγχρονων συγκρούσεων είναι τέτοιο, που αποστερεί την ανθρωπότητα ολόκληρη από την προοπτική μιας καλύτερης ζωής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου