Εναντίον του Ελληνοκεντρισμού

Αυτός είναι ο τίτλος του άρθρου του Peter Green, καθηγητή κλασσικών σπουδών στο πανεπιστήμιο του Τέξας, στην έγκυρη επιθεώρηση London  Review of  Books στις 8.8.2013. Ίσως η δημοσίευση του άρθρου αυτού συνδέεται με τον θάνατο στις 9.6.2013 του, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Cornell, Martin Bernal, συγγραφέα της «Μαύρης Αθηνάς».

Το άρθρο του Green αναφέρεται σε δύο πανεπιστημιακές εκδόσεις που διερευνούν τις σχέσεις της αρχαίας Περσίας με την αρχαία Αίγυπτο κατά την εποχή των Περσικών Πολέμων. Πρόκειται για μια ακόμη εκδήλωση της αμφισβήτησης των μέχρι σήμερα αντιλήψεων για τον κλασσικό κόσμο.

Στην πρώτη από αυτές, το βιβλίο του Stephen Ruzicka: Egypt and the Persian Empire, Oxford 2012, εξετάζεται η προσπάθεια της Περσικής Αυτοκρατορίας για την κατάκτηση της Αιγύπτου, ταυτόχρονα σχεδόν με την εμπλοκή σε θανάσιμο αγώνα με την Ελλάδα, η οποία από την επανάσταση των Ιώνων τον 6^ο αιώνα π.Χ. κατέληξε στην κατάλυση της Αυτοκρατορίας από τον Αλέξανδρο μετά από 200 χρόνια. Το βιβλίο αυτό δίνει αφορμή σε επιθέσεις προς τον Ελληνοκεντρισμό που κατά τον κριτικό χαρακτηρίζει την ιστοριογραφία της εποχής εκείνης.

Στη δεύτερη έκδοση, το βιβλίο του Lloyd Llewellyn-Jones: King and court in ancient Persia, Edinburgh 2013, εξετάζεται μέσα από πλούτο στοιχείων η ιστορία και η συγκρότηση της αυτοκρατορικής περσικής αυλής.

Εκείνο στο οποίο επικεντρώνεται ο Peter Green είναι η πεποίθησή του ότι ο Ελληνοκεντρισμός παραμόρφωσε και περιόρισε τα επιτεύγματα των πολιτισμών που είχαν την κακή τύχη να αντιπαραταχθούν προς τους Έλληνες. Ενοχλείται καταφανώς από το ότι η ένδοξη κληρονομιά των Ελλήνων επιβίωσε των κατακτητών της Ελλάδας. Η Ρωμαϊκή και η Οθωμανική κατάκτηση της Ελλάδας δεν στάθηκαν ικανές να εμποδίσουν τους μεταγενέστερους θριάμβους του κλασσικισμού και τον ενθουσιασμό που εξακολουθεί αμείωτος να συνοδεύει τα ελληνικά επιτεύγματα.

Η προνομιακή αναφορά στις εκπληκτικές νίκες των Ελλήνων επί των κολοσσιαίων δυνάμεων που κινητοποίησαν για την κατάκτηση της Ελλάδας ο Δαρείος και μετά ο Ξέρξης παρουσιάζονται, μαζί με τις αφηγήσεις των Ελλήνων προπαγανδιστών (sic), όπως ο Ηρόδοτος και ο Πλούταρχος  ως τα αίτια που επέβαλαν τον Ελληνοκεντρισμό στη φαντασία των Ευρωπαίων.

Υποστηρίζεται ότι ο ελληνοκεντρισμός παραμόρφωσε και περιόρισε τα επιτεύγματα των άλλων πολιτισμών που προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τους Έλληνες στις πιο ένδοξες στιγμές τους. Ενώ  τα επιτεύγματα των Ελλήνων δεν μπορούν να υποβαθμιστούν, η σκιά που ρίχνουν στους αντίπαλους σύγχρονούς τους πολιτισμούς είναι καταθλιπτική.

Κατά τη γνώμη πάντα του Peter Green, μόνο τελευταία η αρχαιολογική και επιγραφική έρευνα έδωσαν την αφορμή για να κινηθεί το ενδιαφέρον προς τους Αχαμαινίδες και τα εντυπωσιακά αυτοκρατορικά και πολιτιστικά επιτεύγματά τους.

Ο Peter Green  προσπαθεί να απαλύνει την αδικαιολόγητη γι΄ αυτόν αίγλη του κλασσικού ελληνισμού και πασχίζει να προβάλει την αξία και το μεγαλείο της αρχαίας Αιγύπτου που, κατά την γνώμη του, αντιμετώπισε την ασιατική επιβολή και τις περσικές εισβολές με τρόπο αντίστοιχο των Ελλήνων. Ο Ελληνοκεντρισμός κρατά άγνωστη την αντιπαράθεση της Περσικής Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου, που συμπίπτει χρονικά με τους Περσικούς Πολέμους. Κατά τον Peter Green το βιβλίο του Stephen Ruzicka διορθώνει την εικόνα που επέβαλε ο Ελληνοκεντρισμός διευρύνοντας τα στενά όρια του ελληνικού κόσμου και περιορίζοντας την κλίμακα της σύγκρουσης, ώστε να ιστορηθεί και η αντιπαράθεση Περσικής Αυτοκρατορίας και Αιγύπτου. Ισχυρίζεται μάλιστα ότι οι Έλληνες πέτυχαν να προσδώσουν στους εαυτούς τους και τον αγώνα τους σπουδαιότητα που είναι φανταστική. Έτσι, οι δύο επιθέσεις κατά της Ελλάδας είναι διάσημες, σε αντίθεση με τις δέκα εκστρατείες που η Περσική Αυτοκρατορία επιχείρησε κατά της Αιγύπτου. Μάλιστα, η μεγάλη και κοσμοϊστορική εκστρατεία του Ξέρξη κατά της Ελλάδας δεν αποτελεί την μέχρι τότε μεγαλύτερη σύγκρουση της ιστορίας, κατά την οποία η Ασία εκστράτευσε κατά της Ευρώπης, αλλά είναι μικρότερη και λιγότερο σπουδαία από την πανστρατιά της Περσικής Αυτοκρατορίας κατά της Αιγύπτου το 340 π.Χ.

Εν ολίγοις, ο Peter Green αναζητά έναν Πέρση ή Αιγύπτιο Ηρόδοτο, ώστε να προβάλει μέσα από τις πηγές την αντίθεσή του προς τον Ελληνοκεντρισμό. Απ΄ όσο γνωρίζουμε οι πηγές δεν βοηθούν και δεν είναι ικανές να ανταγωνιστούν την αίγλη των Ελλήνων συγγραφέων. Ό,τι τέλος, έχει γραφεί για να ανατρέψει τις αφηγήσεις των Ελλήνων βασίζεται στη φαντασία και επιδιώκει να επιβάλει μια προκαθορισμένη άποψη.

Το βιβλίο του Lloyd Llewellyn-Jones παρουσιάζει την Περσική Αυτοκρατορία μέσα από τους κύριους διοικητικούς θεσμούς της, την πολιτισμική ιδιαιτερότητά της και το μεγάλο πλούτο της. Ο συγγραφέας είναι ανατολιστής και δεν κρύβει τον θαυμασμό του για την περσική αυλή ως ένα τόπο απόλαυσης, ευγένειας, καλλιέργειας και ευαισθησίας, που ωστόσο μπορούσε να μεταμορφωθεί σε περιβάλλον συνομωσιών, αγριότητας και βαρβαρισμού. …  Όπως ακριβώς διαπίστωσαν οι φυγάδες τελευταίοι φιλόσοφοι από την Ακαδημία της Αθήνας, όταν το 530 μ.Χ. κατέφυγαν με το κλείσιμο της Ακαδημίας την περσική αυλή.