Ποιόν απασχολεί η «Μαύρη Αθηνά» ;

Ο θάνατος στις 9.6.2013 σε ηλικία 76 ετών του Martin Bernal πέρασε απολύτως απαρατήρητος στη χώρα μας.

Ο Martin Bernal, Βρετανός καθηγητής στο πανεπιστήμιο Cornell των ΗΠΑ, είναι ο συγγραφέας της αμφιλεγόμενης «Μαύρης Αθηνάς», μίας ογκώδους μελέτης σε τρεις τόμους, που εξετάζει τις επιδράσεις των αφρικανών και ασιατών γειτόνων των αρχαίων Ελλήνων πάνω στον κλασσικό πολιτισμό. Ειδικότερα ο Bernal διερευνά τις επιρροές των αρχαίων Αιγυπτίων και των Φοινίκων πάνω στον ελληνικό χώρο, τον οποίο όπως ισχυρίζεται, οι λαοί αυτοί είχαν κατά κάποιους τρόπους εποικίσει. Το βιβλίο αυτό δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.

Ο  Bernal ισχυρίζεται ότι η αντίληψη των Δυτικών για την αρχαία Ελλάδα, που αντικατοπτρίζει την αίγλη του κλασσικισμού πάνω στη Δύση, δημιουργήθηκε τον 18^ο αιώνα κάτω από την επίδραση του παντοδύναμου τότε ρατσισμού και της απόλυτης πίστης στην ανωτερότητα της Ευρώπης. Η αλαζονεία  της ευρωπαϊκής διανόησης εδράζεται κατά τον Bernal στην πεποίθηση για το μεγαλείο κλασσικισμού. Στα πλαίσια αυτά η «Μαύρη Αθηνά» παρουσιάζει αναλογίες με την σημαντική μελέτη του Edward Said «Οριενταλισμός».

Η «Μαύρη Αθηνά» δεν είναι προϊόν παραεπιστήμης, αλλά αποτέλεσμα επίμονης μελέτης των πηγών και εξαντλητικής ανάλυσης. Πρόκειται για ένα έργο λογιοσύνης, αν και οι αντίπαλοί του Bernal κατηγορούν τα κείμενα της «Μαύρης Αθηνάς» ως ψευδοϊστορία και ως παράθεση ενός χαώδους συνόλου από συγκεχυμένες αντιλήψεις. Η ορολογία που ο ίδιος χρησιμοποιεί είναι συχνά αδόκιμη και αντιεπιστημονική. Άλλωστε, ο Bernal χαρακτηρίζεται ως πολυμαθής, αφού ασχολείται με σωρεία επιστημών, ενώ ο ίδιος δίδαξε για πολλά χρόνια κινέζικη πολιτική ιστορία.

Η «Μαύρη Αθηνά» δεν προσπαθεί να αποδείξει ότι ο ελληνικός πολιτισμός έχει την αρχή του στην Αφρική, παρά να αποκαλύψει το τι οφείλει στην Αφρική και την Ασία, κάτι το οποίο έχει απωλεσθεί και δεν αναφέρεται πια. Πάντως η πρόσληψη του βιβλίου συχνά δεν γίνεται στα πλαίσια αυτά.

Κατά τον Bernal υπάρχουν δύο τυπικά μοντέλα της ελληνικής ιστορίας. Το ένα θεωρεί την Ελλάδα ως μία χώρα κατ΄ ουσίαν ευρωπαϊκή, μία χώρα των Αρίων. Το δεύτερο μοντέλο βλέπει την Ελλάδα ως χώρα Λεβαντίνων, στην περιφέρεια του χώρου που κατοικούν οι Αιγύπτιοι και οι Σήμιτες. Άκρως αυθαίρετοι, αντιεπιστημονικοί, αδικαιολόγητοι και  παραπλανητικοί είναι οι ισχυρισμοί αυτοί.

Ο πρώτος τόμος της «Μαύρης Αθηνάς» φέρει τον διπλό υπότιτλο: Οι αφροασιατικές ρίζες του κλασσικού πολιτισμού. Η κατασκευή της Αρχαίας Ελλάδας 1785-1985. Στο βιβλίο αυτό εξετάζεται η ιστορία των ιδεών και διατυπώνονται πρωτοφανείς αντιλήψεις. Για τον Bernal π.χ. η ελληνική γλώσσα είναι εξέλιξη μιας πρωτοελληνικής που σχηματίστηκε από επιρροές των  Φοινίκων και των Αιγυπτίων. Ο δεύτερος τόμος έχει υπότιτλο: Η αρχαιολογική και αρχειακή έρευνα. Ο τρίτος τόμος φέρει τον υπότιτλο: Η γλωσσολογική μαρτυρία. Επίσης το 1996 ο Bernal κυκλοφόρησε το βιβλίο : «Επιστροφή στην Μαύρη Αθηνά» .

Η «Μαύρη Αθηνά» πρέπει να ενταχθεί στην εκτεταμένη αμφισβήτηση που δέχεται ο ευρωπαϊκός κλασσικισμός, αλλά και η ίδια η χώρα μας. Ο ευρωπαϊκός κλασσικισμός αμφισβητείται ως προς την εγκυρότητα, τη σπουδαιότητα και τη σημασία του. Η Ελλάδα ως κρατική υπόσταση αμφισβητείται ως προς την ιδεολογία και τις αρχές που την συγκροτούν. Η ελληνική ιστορία αμφισβητείται ως προς τους συστατικούς και τους βασικούς μύθους που την χαρακτηρίζουν. Η αμφισβήτηση προέρχεται από σημαντικά κέντρα παραγωγής ιδεολογίας και έγκυρα ινστιτούτα επιστημονικής έρευνας, ενώ έχει διαχυθεί και κατακτήσει συμπαγή σύνολα και έχει φθάσει ακόμη και να χρησιμοποιείται ως πολιτικό όπλο και επιχείρημα από κράτη τα οποία τρέφουν επεκτατικές φιλοδοξίες και απειλούν την χώρα μας.     

Δεν μας είναι γνωστό το τι στηρίζει και τρέφει την προσπάθεια για αποδόμηση της ελληνικής ιστορίας και της κρατούσας ιδεολογίας. Η προσπάθεια αποδόμησης φαίνεται επίμονη, διαρκής και εκτεταμένη και βέβαια δεν μπορούμε να καταφύγουμε σε θεωρίες συνωμοσίας. Οι πολιτικές σκοπιμότητες που ενδέχεται να υποκρύπτονται δεν μας φαίνεται να αποτελούν επαρκή εξήγηση.

Είναι ανάγκη απόλυτη και κατεπείγουσα να αναλάβει η ελληνική διανόηση και η ελληνική επιστήμη την απόκρουση αποδομητικών αντιλήψεων, όπως η «Μαύρη Αθηνά». Πρέπει να αναληφθεί δράση, να δημιουργηθούν συστηματικά συνθετικά επιστημονικά έργα και να κινητοποιηθούν τα ελληνικά πανεπιστήμια. Οφείλουμε να υποστηρίξουμε τον ευρωπαϊκό κλασσικισμό, ακόμη και αν δεν συμφωνούμε απόλυτα μ΄ αυτόν.