Διαστημικές φιλοδοξίες και τεχνολογικές φαντασίες

Με τη συμπλήρωση εργασιών που κράτησαν 10 χρόνια πλησιάζει και η ολοκλήρωση της κατασκευής του «Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού», ενός επανδρωμένου δορυφόρου που περιστρέφεται γύρω από τη Γη με την ιλιγγιώδη ταχύτητα των 16 περιστροφών τη μέρα. Πρόκειται για κατασκευή μεγάλων διαστάσεων, που συναρμολογήθηκε σταδιακά στο διάστημα. Στον διαστημικό αυτό σταθμό εργάζονται συνήθως έξι άτομα σε εναλλασσόμενες βάρδιες, οι κοσμοναύτες όπως ονομάζονται. Το σύνολο των κοσμοναυτών, που κατά καιρούς έχουν εργασθεί στον δορυφόρο αυτόν, ανέρχεται μέχρι  στιγμής σε 200 άτομα, μερικά των οποίων έχουν παραμείνει εκεί πάνω από έξι μήνες. Το αντικείμενο αυτό, που ζυγίζει περίπου 450 τόννους βρίσκεται σε μια συνεχή διαδικασία πτώσης από το ύψος των 350 χιλιομέτρων  που καταλήγει σε περιστροφή σε χαμηλή τροχιά με ταχύτητα 28.000 χιλιομέτρων την ώρα. Όλα τα αντικείμενα στο εσωτερικό του στερούνται βάρους, αφού πέφτουν με ομοιόμορφη ταχύτητα. Όσο μένει κανείς εκεί, τόσο προσαρμόζεται στις συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι δυνατό να παραμένει μόνιμα ο άνθρωπος σε παρόμοιο περιβάλλον. Για να φθάσει κανείς στον διαστημικό σταθμό χρειάζονται δύο ημέρες με το διαστημικό λεωφορείο, το οποίο θα καταναλώσει 900 τόννους ξηρού καυσίμου και 2,3 εκατομμύρια λίτρων υγρού οξυγόνου και υδρογόνου. Η προσαρμογή του διαστημικού λεωφορείου προς τον διαστημικό σταθμό είναι χρονοβόρα και χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Εκτός από τις ανθρώπινες ζωές κινδυνεύουν και τα μηχανήματα: το διαστημικό λεωφορείο κοστίζει 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ το κόστος του σταθμού υπερβαίνει τα 100 δισεκατομμύρια. Αυτό κάνει τον διαστημικό σταθμό να διεκδικεί τον τίτλο της ακριβότερης ανθρώπινης κατασκευής.

Εκείνοι που φθάνουν εκεί βρίσκονται σε ένα κυλινδρικό χώρο μήκους 74 μέτρων. Τμήματά του έχουν κατασκευασθεί από Ρώσους, Αμερικανούς και Ευρωπαίους. Δεκαπέντε χώρες συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά. Τα εργαστήρια και οι αποθήκες βρίσκονται σε παρακείμενο χώρο. Ηλιακό φωτοβολταϊκό σύστημα μεγάλης επιφάνειας εξασφαλίζει την ενέργεια. Θάλαμος με μεγάλα παράθυρα επιτρέπει την άνετη παρατήρηση, η οποία κατά γενική ομολογία είναι εντυπωσιακή. Οι επιστημονικές εργασίες και παρατηρήσεις που γίνονται εκεί βασίζονται στον άνθρωπο, στη νόησή του και στις ικανότητές του. Τελευταία κατασκευάζεται κάποιο ρομπότ, για βοηθητικές όμως και υποστηρικτικές δραστηριότητες μόνο.

Όποιος επισκέπτης του «Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού»  στερείται ανάλογης εμπειρίας μπορεί να προκαλέσει και να γίνει αιτία χάους στο εσωτερικό του. Για να μετακινηθεί κανείς εκεί μέσα πρέπει να είναι τόσο εξοικειωμένος ώστε να πετά κυριολεκτικά χωρίς βάρος και να αποφεύγει να χτυπά στα περίπλοκα και ευαίσθητα όργανα και στους υπολογιστές. Όσοι δουλεύουν σε πληκτρολόγια  αιωρούνται μετέωροι με τα χέρια πάνω στα πλήκτρα. Το να πηγαίνεις από το ένα σημείο στο άλλο απαιτεί τη μεγαλύτερη εξάσκηση, αφού το πάνω και το κάτω δεν έχουν σημασία. Η έλλειψη βάρους κάνει απλές και αναγκαίες πράξεις πολύ δύσκολες. Το να πλυθεί κανείς, για παράδειγμα, γίνεται μια εκλεπτυσμένη διαδικασία. Ιδιαίτερη φροντίδα απαιτεί η συλλογή των σταγονιδίων από το σώμα. Αυτά μπορεί να βραχυκυκλώσουν ευαίσθητα και κρίσιμα ηλεκτρονικά κυκλώματα αν αφεθούν ελεύθερα. Αλλά εκείνα που δεν φαίνονται είναι τα πραγματικά προβλήματα: το να ζει κανείς σε ένα περιβάλλον χωρίς βαρύτητα προξενεί οργανικές διαταραχές: η κυκλοφορία του αίματος διαταράσσεται, η οσμή χάνεται, η γεύση αλλοιώνεται, η μάσηση δυσκολεύεται και η κατάποση απαιτεί προσπάθεια, οι μύες και τα οστά αδυνατούν. Δεν είναι γνωστές λεπτομέρειες. Όπως δεν είναι γνωστές οι συνέπειες από τις ακτινοβολίες και οι ψυχολογικές επιπτώσεις.

Ο «Διεθνής Διαστημικός Σταθμός» αναμένεται να περιστρέφεται γύρω από την Γη για περισσότερο από πέντε χρόνια. Συζητείται σήμερα η σκοπιμότητα παράτασης της ζωής του. Εκείνο που δεν συζητείται είναι η σκοπιμότητα των ερευνών και των παρατηρήσεων που γίνονται, καθώς και η χρησιμότητα της εμπειρίας που αποκτάται. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι οι επιστημονικές παρατηρήσεις και η εμπειρία, στη σχετικά ασφαλή τροχιά σε χαμηλό ύψος από τη Γη, αποβλέπουν σε μελλοντικές επανδρωμένες πτήσεις προς τη Σελήνη και τον Άρη ή οπουδήποτε αλλού θα είναι δυνατό να στραφεί η επιθυμία των ευφάνταστων ιθυνόντων της ΝΑΣΑ.

Παρά τις οικονομικές αβεβαιότητες, σχέδια για καινούργιες επισκέψεις του ανθρώπου στη Σελήνη βρίσκονται σε εξέλιξη. Έτσι, η ΝΑΣΑ σχεδιάζει να συνεχίσει το 2020 ό,τι διακόπηκε το 1972 με την τελευταία αποστολή του προγράμματος «Απόλλων». Γίνεται μάλιστα και λόγος και για μελλοντική επανδρωμένη αποστολή στον Άρη, εγχείρημα εξαιρετικά δαπανηρό, περίπλοκο και κυριολεκτικά τολμηρό. Η ΝΑΣΑ αποτελεί κληρονομιά του ανταγωνισμού στο διάστημα, στον οποίο κατά τον Ψυχρό Πόλεμο είχαν εμπλακεί οι ΗΠΑ και η τότε Σοβιετική Ένωση. Η ΝΑΣΑ αποτελεί αιχμή του στρατιωτικού-βιομηχανικού κατεστημένου των ΗΠΑ. Σήμερα η ΝΑΣΑ αποτελεί ομάδα πίεσης. Δηλωμένη και διακηρυγμένη σκοπιμότητα της ΝΑΣΑ είναι, εκτός από την επιστημονική έρευνα, η εξερεύνηση του Διαστήματος με απώτερο σκοπό τον εποικισμό της Σελήνης και των πλανητών (!). Οι σκοπιμότητες αυτές είναι αποδεκτές από το αμερικανικό κοινό δεδομένης της αίγλης που κατέχει η επιστημονική έρευνα και της γοητείας που ασκεί η επιστημονική φαντασία.

Σήμερα δεν ανταγωνίζεται βέβαια τη ΝΑΣΑ η Σοβιετική Ένωση, ούτε καν η Ρωσία, αλλά η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία και, τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Κίνα έχει ήδη ένα δορυφόρο γύρω από την Σελήνη και φιλοδοξεί να αποστείλει εκεί τους πρώτους Κινέζους μετά το 2017. Η Ινδία, χώρα που κατέχει προηγμένη τεχνολογία, αλλά και χώρα με εκατομμύρια αστέγους, σχεδιάζει την αποστολή σεληνιακού οχήματος. Η Ιαπωνία διαθέτει ήδη σεληνιακό δορυφόρο και ο Ευρωπαϊκός Διαστημικός Οργανισμός (ΕΣΑ) μελετά μια ρομποτική εγκατάσταση στη Σελήνη για το 2016 και τους πρώτους Ευρωπαίους να αφήνουν αποτυπώματα εκεί το 2024.

Σε τί αποβλέπουν αυτά τα εγχειρήματα ;  Καμία χώρα βέβαια δεν δέχεται να υστερήσει σε κάτι που θα έχει μεγάλη σημασία στην κατασκευή ενός γοήτρου ή θα επηρεάσει αποφασιστικά τις τεχνολογικές και στρατηγικές ικανότητές της. Όμως ο χαρακτήρας των φιλοδοξιών αυτών είναι μάλλον προπαγανδιστικός και το ζητούμενο είναι αίγλη και κύρος. Τα κέρδη της επιστήμης δεν φαίνεται να δικαιολογούν το μέγεθος της προσπάθειας και της δαπάνης. Οι έρευνες και η συλλογή στοιχείων δεν απαιτούν την ανθρώπινη παρουσία στην επιφάνεια της Σελήνης και των πλανητών, πράγμα τεχνολογικά περίπλοκο, επικίνδυνο και δαπανηρό. Αυτοί που εισηγούνται και υποστηρίζουν τέτοια σχέδια είναι ομάδες πίεσης με οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Τα ουτοπικά όνειρα και οι φαντασίες, που κατά καιρούς ακούγονται, ικανοποιούν την τάση για λατρεία της τεχνολογίας, τροφοδοτούν εθνικισμούς και αποκοιμίζουν την συνείδηση των πολιτών. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν ανθρωπιστικό αντάλλαγμα. Η επίσκεψη αφιλόξενων κόσμων δεν εξυπηρετεί τίποτε. Η υπέρβαση των ορίων του ανθρώπου δεν αποτελεί πρόοδο, αλλά είναι ύβρις. Είναι, άλλωστε, βέβαιο ότι η ανθρώπινη ύπαρξη δεν επιβιώνει μακροπρόθεσμα στο διαστημικό περιβάλλον, ενώ δεν φαίνεται δυνατή η ανάπτυξη τεχνολογίας για την παραμονή του ανθρώπου στη Σελήνη ή τα άλλα πλανητικά σώματα. Ακόμη, φαίνεται ότι η παρουσία του ανθρώπου δεν είναι αναγκαία κατά τις έρευνες που θα διεξαχθούν, αφού αυτές μπορούν να γίνουν, και γίνονται, από ρομποτικά συστήματα.

Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ–Σοβιετικής Ένωσης στο διάστημα έγινε αφορμή παράλογης και τερατώδους σπατάλης και ίσως να αποτελεί συντελεστή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Η εμπειρία του προγράμματος «Απόλλων» δεν λαμβάνεται υπ’ όψη. Σήμερα, περισσότερο από σαράντα χρόνια μετά την επιτυχή επίσκεψη του ανθρώπου στη Σελήνη, δεν υπάρχουν πολλοί λόγοι που την δικαιολογούν. Το τεχνολογικό εκείνο επίτευγμα δεν ήταν παρά ένα επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου. Με εκείνο το φαραωνικού χαρακτήρα εγχείρημα οι ΗΠΑ απέδειξαν το άδικο της περιθωριοποίησης του Τρίτου Κόσμου, σπαταλώντας άσκοπα τεράστιους πόρους. Οι λόγοι για τους οποίους οι Αμερικανοί βρέθηκαν πάνω στη νεκρή επιφάνεια της Σελήνης δεν είχαν να κάνουν με την επιστήμη και τη γνώση, ούτε καν υπηρετούσαν στρατηγικές σκοπιμότητες. Τον πρόεδρο Κέννεντυ απασχολούσε το γόητρο των ΗΠΑ. Ο υπουργός άμυνας Μάκ Ναμάρα ήθελε να βοηθήσει την αεροδιαστημική βιομηχανία. Ο πρόεδρος Τζόνσον και το Κογκρέσο ανησυχούσαν για την εικόνα των ΗΠΑ στον Τρίτο Κόσμο. Η ΝΑΣΑ προσπαθούσε να διατηρήσει και να πολλαπλασιάσει τα παχυλά κονδύλια της αμερικανικής κυβέρνησης. Οι γερουσιαστές πάσχιζαν να εξασφαλίσουν εργολαβίες για τους ψηφοφόρους και τις πολιτείες τους και όλοι οι Αμερικανοί μαζί επιθυμούσαν να προλάβουν τους Ρώσους και τους Κομμουνιστές. Την ίδια εποχή και ενώ κυκλοφορούσαν φήμες ότι οι Ρώσοι σχεδίαζαν να αποστείλουν πύραυλο που θα διασκόρπιζε κάποιου είδους βαφή σε όλη την επιφάνεια της Σελήνης, ώστε να φαίνεται κόκκινη από τη Γη(!), κανείς δεν άκουγε τις λίγες λογικές φωνές που επισήμαναν ότι με το τρίτο του κόστους μπορούσαν όλοι οι φτωχοί Αμερικανοί να βρεθούν πάνω από το όριο φτώχειας. Ευτυχώς, η αμερικανική επιτυχία απέτρεψε το διαστημικό κιτς της κόκκινης Σελήνης και μας έδωσε ωραίες φωτογραφίες του πλανήτη Γη... Τελικά, η επιστημονική πλευρά του εγχειρήματος περιορίσθηκε σε μερικές πέτρες, που πλούτισαν τα ανά τον κόσμο Μουσεία Φυσικής Ιστορίας, και σε λίγες επιστημονικές εργασίες χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Στο τέλος της δεκαετίας του 1960 οι ΗΠΑ βρέθηκαν στο χείλος της χρεοκοπίας και με πλήθη μεταπτυχιακών και δοκτόρων που μπορούσαν να επιλύσουν περίπλοκες διαφορικές εξισώσεις, αλλά δεν ήταν κατάλληλοι για να χρησιμοποιηθούν στην παρακμάζουσα παραγωγική διαδικασία.

Αυτό που τελικά πέτυχε η φαραωνική εκείνη περιπέτεια των ΗΠΑ δεν ήταν η επέκταση των δυνατοτήτων του ανθρώπου, αλλά η πιστοποίηση των ορίων και της αδυναμίας του. Σήμερα, με τις ΗΠΑ σε δεινή οικονομική θέση και τον κόσμο σε φάση ανάδυσης πολλών πόλων, αλλά και με την οικολογική ισορροπία του πλανήτη στα πρόθυμα ανατροπής, σχεδιάζονται ανάλογης έκτασης και μεγέθους προσπάθειες. Αυτό που ωθεί σε τέτοια εγχειρήματα ίσως είναι η ασίγαστη δυναμική του δυτικού πολιτισμού προς την απεριόριστη επέκταση και κυριαρχία. Το διάστημα φαίνεται να αποτελεί για το φαντασιακό των ΗΠΑ ένα σύνορο προς κατάκτηση. Ο πλανήτης έχει εξαντλήσει τα όριά του. Ενδιαφέρουσα είναι και η ανάλυση-εξήγηση των φαραωνικών τάσεων στον σύγχρονο κόσμο από τον Τζώρτζ Όργουελ. Στο προφητικό μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας «1984» ο Όργουελ περιγράφει τις παράλογες προσπάθειες των σύγχρονων κρατών ως μεθοδεύσεις πολιτικής κυριαρχίας. Η πολιτική κυριαρχία του συστήματος επιβάλλεται και διαιωνίζεται με την κατασπατάληση των πόρων και την απασχόληση σε έργα χωρίς νόημα.

Αναγκαίος ο εσωτερικός τουρισμός για τη Θράκη

Παρά τη δεινή οικονομική μας κατάσταση και παρά την ανάγκη εξεύρεσης τρόπων και μεθόδων αντιμετώπισης της δημοσιονομικής μας κρίσης, ελάχιστα έχει γίνει συνειδητό το πόσο σημαντικό ήταν, και είναι, το να προτιμούμε τα προϊόντα των δικών μας χεριών. Αυτό βέβαια δεν μπορεί να γίνει επίσημη κρατική πολιτική, δεδομένης της παγκοσμιοποίησης και της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορεί, όμως, να γίνει κάποιο είδος συνείδησης το ότι προτιμώντας τα δικά μας προϊόντα δημιουργούμε θέσεις εργασίας για μας τους ίδιους. Άλλωστε, ο αχαλίνωτος δανεισμός και ο κυρίαρχος παρασιτικός καταναλωτισμός μπορούν μόνο με την παραγωγή πλούτου να αντιμετωπισθούν και παραγωγή πλούτου είναι κατά βάση ό,τι αγαθό και όποια υπηρεσία παράγονται και προσφέρονται μέσα στην ίδια τη χώρα μας.

Ο τουρισμός, που βέβαια έχει κοινωνικό, πολιτιστικό και περιβαλλοντικό κόστος, παραμένει ένα από τα λίγα προϊόντα για τα οποία διαθέτουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ο τουρισμός παρέχει υπηρεσίες που αποτελούν πηγή πλούτου για τη χώρα μας. Ειδικά, ο εσωτερικός τουρισμός, στο μέτρο που προτιμάται από τους Έλληνες, που αν δεν τον προτιμούσαν θα ταξίδευαν σε ξένους προορισμούς, είναι διπλά επωφελής.

Ειδικότερα ακόμη, όσον αφορά τη Θράκη, ο εσωτερικός τουρισμός προσφέρει εκτός από πλούτο και τη δυνατότητα να έρθει η Θράκη πιο κοντά στον εθνικό κορμό και να γίνει προσπελάσιμη, ώστε να μη θεωρείται πια μία εξωτική χώρα, που φαίνεται να βρίσκεται πολύ μακριά. Αλλά και ο εσωτερικός τουρισμός προς τη Θράκη βοηθά ώστε να παύσει επιτέλους η αδικαιολόγητη προικοδότηση της τουρκικής οικονομίας από τις εκατοντάδες χιλιάδες των Ελλήνων, που επιμένουν κάθε χρόνο να πληρώνουν το ακριβό εισιτήριο του Τοπ Καπί και να αγοράζουν τα αμφίβολης ποιότητας δερμάτινα είδη και φολκλορικά παραφερνάλια, όπως αυτά προσφέρονται στη σκεπαστή αγορά της Κωνσταντινούπολης. Αν οι Έλληνες επισκέπτες αναζητούν στην Κωνσταντινούπολη την ανάμνηση της ατμόσφαιρας της καθ’ ημάς Ανατολής, αν θέλουν να βρεθούν και πάλι στην Αγιά Σοφιά, τότε καλώς, –χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δικαιολογούνται να κατασπαταλούν τεράστια ποσά σε ξέφρενες αγορές. Αν όμως αναζητούν τον εξωτισμό και το διαφορετικό, τότε αυτό μπορεί και η ίδια η πατρίδα μας με κάποιες μορφές να το προσφέρει. Και μπορεί να το προσφέρει με τρόπους αληθινούς και ουσιαστικούς, τέτοιους που οδηγούν στην αυτογνωσία και στη συνείδηση της ταυτότητας.

Η ανάπτυξη μορφών εσωτερικού τουρισμού στη Θράκη προσφέρει, εκτός από τα προφανή οικονομικά πλεονεκτήματα για τη χώρα μας, και την ενίσχυση των τοπικών οικονομιών με ό,τι αυτό συνεπάγεται, όπως και τα ηθικά και  ιδεολογικά πλεονεκτήματα της παρουσίας μεγάλου αριθμού Ελλήνων πολιτών σε μια περιοχή που τους έχει ανάγκη.

Πολύμορφη και ποικιλόμορφη, κατοικούμενη από διαφορετικούς λαούς είναι η Ελληνική Θρά­κη. Πάνω από δασωμένα, γεμάτα μυστή­ριο βουνά ξεκινούν ποτάμια, πού περνών­τας από εύφορες πεδιάδες με μαύρο λιπαρό χώμα, καταλήγουν στο Θρακικό Πέλαγος. Εκεί, το βλέμμα ελεύθερο, δεν συναντά τα βουνά και τη θάλασσα της Νότιας Ελλά­δας, αλ­λά χάνεται μέσα στις θαμπές, γεμάτες θλί­ψη και απροσδιόριστη γοητεία, πεδιάδες. Η διαυγής σκέψη των Ελλήνων παίρ­νει στη Θράκη δρόμους διαφορετικούς. Δρόμους, πού οδηγούν στις ιδιόμορφες αντιλήψεις και τα βαθιά αισθήματα του βυζαντινού ελληνικού κόσμου. Τον ιδιόμορφο κόσμο της Θράκης ελάχιστα γνωρίζουν οι περισσότεροι Έλληνες.

Οι επισκέψεις των Ελλήνων πέραν του Στρυμώνος και του Νέστου παραμένουν ακόμη και σήμερα πολύ περιορισμένες. Η Θράκη είναι αντιληπτή σήμερα στο συλλογικό εθνικό υποσυνείδητο ως χώρα μακρινή και δύσκολα προσπελάσιμη. Ωστόσο, η πρόσφατη κατασκευή της Εγνατίας Οδού έφερε τη Θράκη πολύ πιο κοντά προς τον κορμό του ελληνικού χώρου. Η αναζήτηση του εξωτικού και του διαφορετικού έχει γίνει ένα στοιχείο που μεγάλη μερίδα του κοινού του σημερινού τεχνολογικού κόσμου τοποθετεί στο κέντρο των ταξιδιωτικών του προτιμήσεων. Όμως και η αναζήτηση μιας άγνωστης, αλλά αληθινής Ελλάδας παραμένει ένα από τα κύρια αιτήματα του εσωτερικού τουρισμού στη χώρα μας. Η Θράκη αποτελεί σήμερα ένα πολιτισμικό κεφάλαιο που δημιουργήθηκε από τη μακροχρόνια συμβίωσή μας με άλλους λαούς και άλλους πολιτισμούς. Είναι όμως χώρος όπου διατηρούνται οι μνήμες της καθ’  ημάς Ανατολής και οι εμπειρίες της βαλκανικής ενδοχώρας, στοιχεία στενά δεμένα με την ιστορία και την ταυτότητά μας. Η χώρα της Θράκης με την ποικιλομορφία και την πολυμορφία που την χαρακτηρίζουν παρουσιάζει μοναδικό ενδιαφέρον και από φυσική, αλλά και από ιστορική άποψη.

Το κάλλος του φυσικού περιβάλλοντος της Ελληνικής Θράκης παραμένει άγνωστο, αλλά είναι απαράμιλλο. Η συνεχής αμμώδης παραλία του Θρακικού Πελάγους, που εκτείνεται από τον Στρυμώνα μέχρι τον Έβρο,  τα δάση της  ορεινής περιοχής της Ροδόπης, τα Στενά και οι εκβολές του Νέστου, η λεκάνη και το Δέλτα του Έβρου, η λίμνη Βιστωνίδα, οι λιμνοθάλασσες και οι βιότοποι της περιοχής μπορούν να γοητεύσουν κάθε φυσιολάτρη. Συμπληρωματικά, η Παλιά Ξάνθη, το Διδυμότειχο, το Σουφλί, οι παραδοσιακοί αγροτικοί οικισμοί της ορεινής περιοχής, τα μεγαλιθικά μνημεία και τα πέτρινα γεφύρια της Ροδόπης, τα φρούρια του Νέστου, τα αρχαία Άβδηρα, οι αρχαίες πόλεις της θρακικής ακτής, το μοναστικό Παπίκιο όρος, το βυζαντινό Πολύστηλο και ο νεότερος οικισμός των Αβδήρων, μαζί με την αρχαία και σύγχρονη Μαρώνεια και οικισμούς όπως οι Μεταξάδες του Έβρου, συγκροτούν ένα πανοραμικό ιστορικό πλαίσιο που αναφέρεται ευθέως στον κλασικό κόσμο, στο βυζαντινό μας παρελθόν και την ανατολική μας διάσταση. Η κατάλληλη υποδομή, που θα προσελκύει και θα βοηθά τον επισκέπτη, μπορεί έτσι να δημιουργήσει μια αγροτουριστική ανάπτυξη που θα εκμεταλλεύεται το ιστορικό υπόβαθρο, τη σπάνια ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος και την αγροτική καθημερινότητα της σημερινής ζωής. Εδώ ο φυγάδας της σύγχρονης αστικής ζωής ανακα­λύπτει μία Ελλάδα που την φαντάζεται και που την αποζητά.

Η συνύπαρξη φυσικού κάλλους, ανθρώπινης ποικιλομορφίας και ιστορικού περιβάλλοντος συναντάται συμπαγής και παραμένει πάντα στη διάθεση του ταξιδιώτη στην Ελληνική Θράκη. Για παράδειγμα, ο Νομός Ξάνθης μόνος του διαθέτει πλήθος από ενδιαφέροντα στοιχεία, που μπορούν να αποτελέσουν τους κόμβους μιας ιστορικής περιήγησης που θα έχει κέντρο την Παλιά Πόλη της Ξάνθης και θα περιλαμβάνει τα ερείπια και το μουσείο των αρχαίων Αβδήρων, τον οικισμό της Γενισέας και τους δευτερεύοντες αρχαιολογικούς χώρους του Νομού. Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης είναι το καλύτερα διατηρούμενο δείγμα της κοινοτικής οργάνωσης του Νέου Ελληνισμού που υπάρχει στον ελλαδικό χώρο και, χάρη στη διατήρησή του, συγκροτεί σήμερα ένα υπαίθριο μουσείο αρχιτεκτονικών ρυθμών που καλύπτουν όλη την καθ’ ημάς Ανατολή. Τα μοναστήρια της Ξάνθης μπορούν να αποτελέσουν κέντρα θρησκευτικού τουρισμού. Οι καπναποθήκες της Ξάνθης, αλλά και αυτές της γειτονικής Γενισέας, αποτελούν μοναδικά ιστορικά βιομηχανικά συγκροτήματα. Ο αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων δίνει την εικόνα μιας  αρχαίας και βυζαντινής πόλης και χαρακτηρίζει τον δεύτερο ελληνικό αποι­κισμό κατά την αρχαιότητα. Τα ερείπια της Αναστασιούπολης, του μετέπειτα Περιθεώριου, βρίσκον­ται δίπλα στη λίμνη Βιστωνίδα σε περιβάλλον μεγάλης φυσικής ομορφιάς. Τέλος, η Γενισέα αποτελεί μοναδικό δείγμα οικισμού, όπου έχουν αποτυπωθεί τα άμεσα δημογραφικά αποτελέσματα της τουρκικής κατάκτησης και η ακόλουθη αναγέννηση του Νέου Ελληνισμού. Περιγράφεται έτσι στον υπαρκτό χώρο ολόκληρη η ιστορική εξέλιξη της καθ’ ημάς Ανατολής και μάλιστα συγκεκριμε­νο­ποιείται σε μια συναρπαστική περιήγηση, που μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα σε μια μέρα.

Ανάλογο ιστορικό περιβάλλον συναντά κανείς στην κοιλάδα του Έβρου, όπου στις Φέρρες η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας της Κοσμοσώτηρας δίνει την εντύπωση του προαύλιου της Κωνσταντινού­πολης, ενώ το βυζαντινό Διδυμότειχο και το βυζαντινό κάστρο του Πύθιου βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής. 

Αν θεωρήσουμε το απομακρυσμένο νησί της Σαμοθράκης ως τμήμα της Θράκης, τότε έχουμε έναν ακόμη πόλο έλξης που προσφέρει τα ερείπια της κλασικής αρχαιότητας μέσα σε ένα περιβάλλον μοναδικής φυσικής γοητείας.

Η ξενοδοχειακή υποδομή της Θράκης, παρά το ότι δεν είναι προσανατολισμένη προς τον σύγχρονο μαζικό τουρισμό μπορεί να γίνει η βάση περαιτέρω ανάπτυξης. Εκτός από τα δύο αρχαιολογικά, τα τρία εκκλησιαστικά και τα τρία λαογραφικά μουσεία της περιοχής, νέα μουσεία μπορούν να ιδρυθούν και να αναπτυχθούν, ώστε να καλύψουν το κοινοτικό και βιομηχανικό παρελθόν της καθ’ ημάς Ανατολής. Υπάρχει ήδη κτηριακή υποδομή που μπορεί αποτελεσματικά να υποστηρίξει και να ικανοποιήσει τους επισκέπτες που θα περιηγούνται την περιοχή. Τα ήδη αναστηλωμένα παραδοσιακά κτήρια, όπως και οι μελλοντικές αναστηλώσεις μπορούν να στεγάσουν μόνιμες εκθέσεις φωτογραφικών τεκμηρίων ή λαογραφικών εκθεμάτων που θα δίνουν μια ιστορική εικόνα του πολιτισμικού πλούτου της περιοχής.

Πολιτιστικές εκδηλώσεις και πνευματική ζωή στην Ελληνική Θράκη

Ο παραμερισμός και ο περιορισμός της αγροτικής Ελλάδας κατοπτρίζονται και στην πολιτιστική ζωή της χώρας. Παρά τα κονδύλια των Δήμων, τα λαϊκά δρώμενα, τα πανηγύρια και οι συλλογικές εκδηλώσεις περιορίζονται χρόνο με τον χρόνο. Με την κατάρρευση του λαϊκού πολιτισμού, την εξαφάνιση της λαϊκής τέχνης και τη διάδοση διεθνοποιημένων μορφών μαζικής επικοινωνίας οι πολιτιστικές εκδηλώσεις στην ελληνική περιφέρεια επικεντρώθηκαν σε ό,τι σχετίζεται με την ανάδυση της τοπικότητας, την ιστορικότητα και την αναζήτηση της ταυτότητας. Αυτό συμβαίνει και στην Ελληνική Θράκη, όπου οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και η πνευματική ζωή δεν μπορούν παρά να παρουσιασθούν τμηματικά, ως μέρος μόνο της όλης συλλογικής δραστηριότητας. Αυτό γιατί η κατάτμηση της κοινωνίας της Θράκης σε κοινωνία «πλειονοτική» και σε κοινωνίες «μειονοτικές», –πρόβλημα που το ίδιο είναι πολιτισμικής, αλλά και πολιτικής μορφής–, δεν επιτρέπει μία γενική ανάλυση που θα περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες τις σχετικές με τον πολιτισμό που λαμβάνουν χώρα στην Ελληνική Θράκη. 

Ζούμε σε μία χώρα, η οποία μετά από μεγάλες ανακατατάξεις, προσπαθεί να ενσωματώσει συγγενικές, αλλά διαφορετικές τοπικές παραδόσεις. Η πρόσφατη συγκέντρωση των Ελλήνων στο εθνικό τους κράτος δεν πρέπει να σημαίνει μόνο μια ανεπανόρθωτη απώλεια. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Ελληνική Θράκη, όπου συγκεντρώνονται πάνω στο ιστορικό, ανθρωπολογικό και παραδοσιακό υπόστρωμα πληθυσμοί προερχόμενοι από τις εστίες και τους χώρους του πάλαι ποτέ Ανατολικού Ελληνισμού. Η Ελληνική Θράκη αποτελεί σήμερα ένα καταφύγιο φυγάδων και προσφύγων από την Ελληνική Ανατολή.

Η Μικρασιατική Καταστροφή και η οριστική ενσωμάτωση της Ελληνικής Θράκης στο ελληνικό κράτος μετά το 1920 είναι στοιχεία καθοριστικά για τον προβληματισμό και την οργάνωση των πολιτιστικών συλλόγων και οργανώσεων που αναπτύχθηκαν μετά, αλλά και για την κινητοποίηση και δράση των ανήσυχων ατόμων που αισθάνθηκαν την ανάγκη να μελετήσουν και να περιγράψουν τις πραγματικότητες της Θράκης. Καθοριστική προϋπόθεση αποτέλεσαν τα πρότυπα των φιλεκπαιδευτικών και εκπαιδευτικών συλλόγων της Ανατολικής Θράκης και της Κωνσταντινούπολης κατά τον 19^ο αιώνα. Οι περιοχές αυτές αποτελούσαν πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή τον κύριο πληθυσμιακό, οικονομικό και πολιτισμικό πόλο του Θρακικού Ελληνισμού και μάλιστα το κέντρο της λεγόμενης καθ’ ημάς Ανατολής. Εκεί οι ελληνικές κοινότητες είχαν επιτύχει βαθμούς εκσυγχρονισμού και εθνικής αυτοσυνειδησίας και είχαν αναπτύξει μορφές πολιτικού φιλελευθερισμού που συνόδευε την ανάπτυξη μιας εκσυγχρονιστικής εθνικής αστικής τάξης[i].

Η ελληνική παρουσία στη σημερινή Ελληνική Θράκη περιοριζόταν, κατά τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στις πόλεις Ξάνθη, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς), Σουφλί και Διδυμότειχο, όπως και στην παράλια περιοχή του Θρακικού Πελάγους. Η συγκρότηση των ρωμαίικων κοινοτήτων περιελάμβανε πολιτιστικούς συλλόγους[ii]. Οι εκπαιδευτικοί σύλλογοι της Θράκης υποστηριζόταν από τον «Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως» που ιδρύθηκε το 1861 και αποτέλεσε μία μορφή υπουργείου παιδείας για τον Ανατολικό Ελληνισμό.

Αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 1922[iii] αρχίζει από τους πρόσφυγες λόγιους και επιστήμονες της Ανατολικής και της Βόρειας Θράκης η προσπάθεια για την εξασφάλιση της ιστορικής μνήμης απέναντι στη λήθη. Προσπάθεια, η οποία είναι τεράστια, συνεχίζεται, και η σημασία της δεν μπορεί ακόμα να γίνει αντιληπτή. Η ιστορία, η γεωγραφία, η λαογραφία, ο πολιτισμός της ευρύτερης Θράκης αποθησαυρίζονται μετά το 1922 σε επιστημονικές εκδόσεις, όπως τα "Θρακικά", που αρχίζουν να εκδίδονται το 1928 και φτάνουν τους 56 τόμους με πάνω από 16.000 σελίδες τη δεκαετία του 1950˙ το "Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού", έπειτα "Αρχείον Θράκης", που από το 1934 εξέδωσε μέχρι το 1976, 39 τόμους με 15.000 σελίδες˙ τα "Θρακικά" ως συνέχεια των δύο προηγούμενων περιοδικών, που εξέδωσαν από το 1978, 12 τόμους με 2.500 σελίδες˙ τα "Θρακικά Χρονικά", που εκδόθηκαν στην Ξάνθη το 1960 και μέχρι το 1992 και κυκλοφόρησαν 46 τεύχη και τόμους με 5.000 σελίδες˙ τη "Θρακική Επετηρίδα", που εκδίδεται στην Κομοτηνή από το 1960 και αριθμεί 11 τόμους με 5.000 σελίδες^. και τέλος, το επιστημονικό περιοδικό «Περί Θράκης», που εκδίδεται στην Ξάνθη από το 2001 και αριθμεί έξι τόμους με 2.000 σελίδες.

Παράλληλα, στην Ελληνική Θράκη, όπως αυτή συγκροτήθηκε μετά την κατάτμηση και διαμοιρασμό της ευρύτερης Θράκης ανάμεσα σε τρία κράτη, δημιουργήθηκαν πολιτιστικοί σύλλογοι με πρωταγωνιστές τα μέλη γνωστών συλλόγων της Ανατολικής κυρίως Θράκης  που εγκαταστάθηκαν στην Ελληνική Θράκη ως πρόσφυγες. Στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκε το 1924 ο «Σύλλογος Αδριανουπολιτών» και στην Αθήνα το 1928 το «Θρακικό Κέντρο». Ακολούθησε η δημιουργία και η δραστηριοποίηση συλλόγων στην Αλεξανδρούπολη, η οποία κυριολεκτικά αποτελούσε μια προσφυγούπολη. Οπωσδήποτε η εκδοτική δραστηριότητα στη Θράκη παρέμεινε κατά τον Μεσοπόλεμο σχεδόν μηδενική και η γνώση της τοπικής ιστορίας ήταν ανύπαρκτη. Την ίδια περίοδο, η κεμαλική εθνικιστική προπαγάνδα γοήτευσε νέους διανοούμενους της μουσουλμανικής μειονότητας και οδήγησε στην ίδρυση εθνικιστικών συλλόγων που δραστηριοποιήθηκαν στους κύκλους της μειονότητας.[iv]

Αμέσως μετά τον πόλεμο σημειώνεται στην Ελληνική Θράκη σημαντική δραστηριότητα στη δημιουργία νέων συλλόγων που απέβλεπαν σε κοινωνικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ίδρυση της «Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης» το 1952 και του «Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής» το 1959. Παράλληλα, αναδύονται άτομα που ανακαλύπτουν το ιστορικό βάθος του τόπου και αναλαμβάνουν να αναπτύξουν  και να περιγράψουν τη φυσιογνωμία του με εκδόσεις τοπικότητας. Το πρόβλημα όμως των περιορισμένων μέσων της περιφέρειας παραμένει: όπως και πριν την απελευθέρωση, πολλοί πνευματικοί άνθρωποι αναγκάζονταν να μετοικήσουν στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη, όπου οι συνθήκες σταδιοδρομίας και έκφρασης ήταν πολύ πιο ευνοϊκές[v].

Με την εκδήλωση των γνωστών εξωτερικών απειλών και τη λαϊκοποίηση της πολιτιστικής δράσης μετά τη μεταπολίτευση ιδρύονται στη Θράκη νέοι πολιτιστικοί οργανισμοί και δραστηριοποιούνται μη κυβερνητικές οργανώσεις. Ένα νέο εκσυγχρονιστικό πνεύμα θα δημιουργήσει και θα αναδείξει τάσεις για συγκρότηση της τοπικότητας, μελέτη της τοπικής ιστορίας και αυτοσυνειδησία. Ως αποτέλεσμα θα εμφανισθεί στη Θράκη μία έντονη εκδοτική δραστηριότητα. Κυριολεκτικά εκατοντάδες εκδόσεις που συναθροίζονται τα τελευταία χρόνια και βλέπουν το φως όχι μόνο στις τρεις μεγάλες πόλεις της περιφέρειας, αλλά και σε μικρότερα και άγνωστα στον ευρύτερο ελληνικό χώρο πολίσματα[vi]. Ο τόπος και η ιστορία του μελετώνται και αποτυπώνονται σε ποικιλία εκδόσεων[vii]. Παράλληλα εκδίδονται σε διεθνές επίπεδο επιστημονικές μελέτες που πλουτίζουν τη βιβλιογραφία της Θράκης ως βιβλία αναφοράς[viii].

Στη Θράκη συνέβη κάτι μοναδικό για τα πολεοδομικά μας πράγματα: ολόκληρος ο παραδοσιακός οικισμός της Ξάνθης ανακηρύχθηκε το 1976 διατηρητέος[ix], πράγμα που πλούτισε τη Βόρεια Ελλάδα με ένα ανοικτό μουσείο αρχιτεκτονικών ρυθμών και με τη διατήρηση μιας πόλης της καθ’ ημάς Ανατολής. Ο παραδοσιακός οικισμός της Ξάνθης δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος διατηρούμενος οικισμός στη Βόρεια Ελλάδα, αλλά αποτελεί και το καλύτερα διατηρούμενο δείγμα κοινοτικής οργάνωσης του Νέου Ελληνισμού κατά την ύστερη φάση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας[x] που βρίσκεται στον ελλαδικό χώρο.

Η ύπαρξη ενός εκτεταμένου παραδοσιακού οικισμού επιτρέπει στο Δήμο Ξάνθης την  άσκηση μίας αναπτυξιακής πολιτικής με κέντρο τον παραδοσιακό οικισμό και μοχλό τις πολιτιστικές διαστάσεις του. Εορταστικοί θεσμοί έχουν καθιερωθεί και λαμβάνουν χώρα συστηματικά. Αναφέρουμε το «Ξανθιώτικο Καρναβάλι - Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές» που αριθμεί ζωή 45 ετών, ενώ αδιάλειπτα από το 1991 λαμβάνουν χώρα το φθινόπωρο «Οι Γιορτές της Παλιάς Ξάνθης». Η Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου συμμετέχει στις «Γιορτές της Παλιάς Ξάνθης» με φωτογραφικές εκθέσεις που έχουν ως αντικείμενο την εθνική και πολιτιστική ιστορία[xi].

Οι διαθέσεις της Άγκυρας και ο χειρισμός από μέρους της μουσουλμανικής μειονότητας της Ελληνικής Θράκης  ως στρατηγικής μειονότητας έδωσαν αφορμή στην έκδοση αριθμού βιβλίων που μελετούν και παρουσιάζουν τις πραγματικότητες της μουσουλμανικής μειονότητας και των εθνοτικών στοιχείων που τη συγκροτούν[xii]. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στη μελέτη της προέλευσης και του πολιτισμού των Πομάκων[xiii], ορεινού αυτόχθονος φύλου της Ροδόπης, οι οποίοι, εκτός του ότι είναι μουσουλμάνοι, δεν έχουν καμία σχέση με την Τουρκία.

Με αφετηρία πάλι τη Μεταπολίτευση και με την πίεση της ανάγκης που επέβαλε η τουρκική απειλή ιδρύθηκαν στην Ελληνική Θράκη συλλογικοί φορείς. Η σκοπιμότητα των φορέων αυτών βασίσθηκε στην πολιτιστική καλλιέργεια ως στοιχείο ανάπτυξης. Τέτοιοι συλλογικοί φορείς είναι το «Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης»[xiv] που εδρεύει στην Ξάνθη και διαθέτει παράρτημα στην Κομοτηνή και το «Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης» ΠΑΚΕΘΡΑ[xv] που εδρεύει και αυτό στην Ξάνθη.

Το γενικότερο ενδιαφέρον για την Θράκη και η ανησυχία του ελληνικού κοινού επιβάλλουν την έκδοση βιβλίων για την Θράκη που τυπώνονται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.  Πολλά από αυτά αναφέρονται στον απολεσθέντα Ελληνισμό της Ανατολικής και της Βόρειας Θράκης.[xvi]

Τα τελευταία χρόνια με την ωρίμανση της δεύτερης γενιάς των προσφύγων του 1922 αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον για την ευρύτερη Θράκη και κυρίως για την Ανατολική Θράκη. Αλλά και η ύπαρξη και λειτουργία συλλογικών οργανώσεων τοπικής κλίμακας στη Θράκη, αλλά και σε κύρια αστικά κέντρα της χώρας συγκροτεί μια μεγάλη προσπάθεια περισυλλογής και διατήρησης εθίμων και συνηθειών[xvii].

Στη Θράκη υπάρχουν σήμερα δύο αρχαιολογικά μουσεία, τρία λαογραφικά μουσεία, όπως και τρία εκκλησιαστικά μουσεία με θρησκευτικά κειμήλια.

Στη Θράκη, παρά τη σημερινή της περιθωριακή θέση, η μακραίωνη λόγια παράδοση είναι ζωντανή.

---

[i] Κ. Μαμώνη:  Σύλλογοι Θράκης και Ανατολικής Ρωμυλίας 1861-1922. Ιστορία και δράση, Θεσσαλονίκη 1995.

[ii] Λήδα Ιστικοπούλου: Η σωματειακή κίνηση της Ξάνθης στο Δ. Μαυρίδης (επιμέλεια):  Ξάνθη. Η πόλη με τα χίλια χρώματα, Δήμος Ξάνθης, Ξάνθη, 2008

[iii] Δ. Μαυρίδης: Από την ιστορία της Θράκης 1875-1925, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη 2006.

[iv] Δ. Γκιντίδης:  Κοινωνίες πολιτών. Μετασχηματισμοί της συλλογικότητας στη δημόσια σφαίρα της Θράκης, Περί Θράκης, τόμος 6^ος, Ξάνθη 2007-2009.

[v] Η Ξάνθη είχε την τύχη να κρατήσει έναν αξιόλογο διανοούμενο, τον Στέφανο Ιωαννίδη (1923-2001), ο οποίος είναι ο πρώτος που επιχείρησε να συγγράψει και να εκδόσει βιβλία με αντικείμενο την τοπική ιστορία. Εκτός από τα βιβλία λογοτεχνίας εξέδωσε δύο φωτογραφικά λευκώματα και τη συλλογή άρθρων για την Ξάνθη Βαρταλαμίδι. Διηύθυνε και εξέδιδε για 30 χρόνια το περιοδικό Θρακικά Χρονικά.

[vi] Όπως π.χ. το βιβλίο των Δ. Μαυρίδη και Γ. Τσιγάρα :  Γενισέα. Νέα πόλη του Νέστου – τόπος συνάντησης πολιτισμών, που εκδόθηκε από τον Δήμο Βιστωνίδος στη Γενισέα το 2010.

[vii] Βιβλία γενικής τοπικής ιστορίας είναι για την Ξάνθη:  Π.Α. Γεωργαντζής: Συμβολή εις την ιστορία της Ξάνθης Ξάνθη 1976 , Δ. Μαυρίδης:  Αγγελοφύλακτος Ξάνθη, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη 2007, Δ. Μαυρίδης (επιμέλεια):  Ξάνθη. Η πόλη με τα χίλια χρώματα, Δήμος Ξάνθης, Ξάνθη, 2008, Φ. Κοτζαγεώργης: Μικρές πόλεις της ελληνικής χερσονήσου κατά την πρώιμη νεότερη εποχή: η Ξάνθη (15^ος-17^ος αι., Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη 2009.

                Για την Κομοτηνή είναι: Σάββας Κουκλογεωργίου: Η Κομοτηνή του παρελθόντος, Δήμος Κομοτηνής 2006
Για την Αλεξανδρούπολη είναι: Σαράντης Καργάκος: Αλεξανδρούπολη, Αθήνα 2006.
Για το Σουφλί είναι: Μ. Πατέλης: Σουφλίου εγκώμιον , ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη 2001.

                Για το Διδυμότειχο είναι:  Φίλιππος Γιαννόπουλος: Διδυμότειχο. Ιστορία ενός βυζαντινού οχυρού, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Αθήνα 1989, Αθανάσιος Γουρίδης: Το ιστορικό Διδυμότειχο, Δήμος Διδυμοτείχου 1999.
Για το σύνολο της Θράκης: Κυριακή Μαμώνη: Θρακικά μελετήματα, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων  βιβλίων, Αθήνα 2004,  Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος: Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού. Θράκη, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1990, Νίκος Σοϊλεντάκης: Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού Πιτσιλός, Αθήνα 1996, Γ. Βογιατζής: Η πρώιμη Οθωμανοκρατία στη Θράκη. Άμεσες δημογραφικές συνέπειες, Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη 1998, Θράκη, Ιστορικές και Γεωγραφικές Προσεγγίσεις Επιστήμη και Κοινωνία, Ειδικές Μορφωτικές Εκδηλώσεις, Ε.Ι.Ε., Αθήνα 2000

[viii] Benjamin Isaac: The Greek settlements in Thrace until the Roman conquest, Ε.J. Brill, Leiden 1986, Joelle Dalegre: La Thrace Grecque. L’ Hormattan, Paris 1995, Ivan Marazov, The Rogozen Treasure, Secor Publishers, Sofia, 1996,  Catherine Asdracha: Inscriptions protobyzantines et byzanines de la Thrace orientale et de l’île d’ Imbros (III^e – XV^e siècles). Présentation et commentaire historique, Ministère de la Culture, Caisse des Recettes Archéologiques, Athènes 2003, Peter Soustal: Thrakien (Thrake, Rodopi und Haimimontοs), TIB Band 6, Verlag der Oesterreichischen Akademie der Wissenshaften, Wien 1991, Andreas Kueltzer: Ostthrakien, ΤΙΒ Band 12, Verlag der Oesterreichischen Akademie der Wissenshaften, Wien 2008.

[ix] Κ. Θανόπουλος: Πορεία Αντίθετα. Η σύγκρουση για την προστασία της Παλιάς Ξάνθης, ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη 2005.

[x] Γ. Τσιγάρας: Οι εκκλησίες της Ξάνθης, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη 2005, Δ. Μαυρίδης:  Σπίτια της Ξάνθης, ΔΕΑΞ, Ξάνθη 2009.

[xi] Αναφέρουμε μερικά από τα θέματα των εκθέσεων:  Μνεία της καθ’ ημάς Ανατολής, Από την ιστορία της Θράκης 1875-1925, Αγγελοφύλακτος Ξάνθη , Τα σπίτια της Ξάνθης, Τα μοναστήρια  της Ξάνθης

                Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ξάνθης κ. Παντελεήμων έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η τοπική Εκκλησία αισθάνεται την ανάγκη να συμβάλει στην ανάδειξη της ιστορικότητας και της ταυτότητας της Θράκης. Ο ίδιος έχει πραγματοποιήσει μνημειώδη έκδοση του σημαντικού αρχείου των πρακτικών της Δημογεροντίας Ξάνθης (Παντελεήμων Καλαφάτης, Μητροπολίτης Ξάνθης: Πρακτικά της Δημογεροντίας Ξάνθης 1892-1926 Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη 2006.), ενώ η Ιερά  Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου έχει εκδόσει αριθμό τίτλων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η δίγλωσση έκδοση που καλύπτει όλα τα θρησκευτικά μνημεία, όλων των δογμάτων που βρίσκονται στο Νομό Ξάνθης. [Γ. Τσιγάρας (επιμέλεια): Θρησκευτικά μνημεία στο Νομό Ξάνθης, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου – Μουφτεία Ξάνθης, Ξάνθη 2005].

[xii] Ε.Χ. Ζεγκίνης: Ο Μπεκτασισμός  στη Δυτική Θράκη, Συμβολή στην ιστορία της διαδόσεως του Μουσουλμανισμού στον ελλαδικό χώρο, ΙΜΧΑ,  Θεσσαλονίκη 1996 ,  Π.Γ. Παπαδημητρίου : Οι Πομάκοι της Ροδόπης, Από τις εθνοτικές σχέσεις στους βαλκανικούς εθνικισμούς (1870-1990), Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2003, Κ.Α. Τσιούμης:  Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης (1950-1960), Πολιτικοδιπλωματικές διεργασίες και εκπαιδευτική πολιτική, Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2006.

[xiii] Μ.Γ. Βαρβούνης: Λαογραφικά των Πομάκων της Θράκης, Πορεία, Αθήνα 1996,  Π. Θεοχαρίδης: Πομάκοι, οι μουσουλμάνοι της Ροδόπης, ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη 1996. 

[xiv] Διαθέτει σχολές μαθητείας σε θέματα συντήρησης και διαχείρισης παραδοσιακού υλικού, εργαστήριο λογοτεχνίας και σχολές ζωγραφικής. Οργανώνει διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων και εκθέσεις. Έχει εκδώσει βιβλία τοπικότητας, όπως την ανάλυση της λαϊκής τέχνης της ορεινής περιοχής της Ροδόπης με τίτλο: «Το όμορον της Ροδόπης (Ξάνθη-Σμόλυαν)». Στεγάζεται σε αναστηλωμένα συγκροτήματα καπνεργοστασίων της παλιάς βιομηχανικής περιοχής του καπνού της Ξάνθης.

[xv] Οργανώνει διαλέξεις, παρουσιάζει βιβλία και, κυρίως, εκδίδει βιβλία τα οποία αθροίζουν δεκάδες. Οι τίτλοι των βιβλίων του ΠΑΚΕΘΡΑ καλύπτουν την τοπική ιστορία, αλλά και ολόκληρη την Ελληνική Ανατολή. Εκδίδει το επιστημονικό περιοδικό Περί Θράκης. Στεγάζεται σε αναστηλωμένο οίκημα της Παλιάς Ξάνθης.

[xvi] Ι.Σ. Γιαννακόπουλος: Εν Σαράντα Εκκλησίαις της Ανατολικής Θράκης, Θεσσαλονίκη, 1994,  Π. Λέκκου:  Οι μονές της Βόρειας και της Ανατολικής Θράκης, Εκδόσεις Γ. Δεδούση, Θεσσαλονίκη 1999, Ακ. Μήλλας, Σφραγίδες Μητροπόλεων Χαλκηδόνος-Δέρκων, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Αθήνα 2000, Ευδ. Σταυροκούκα: Στράντζα, Γιαννιτσά 2000, Δ. Μαυρίδης:  Από την Κωνσταντινούπολη στη Ραιδεστό. Σε αναζήτηση της νεοελληνικής ταυτότητας, ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη 2003, Σ. Αν. Κζούνια: Μητρόπολη Γάνου και Χώρας της Ανατολικής Θράκης, Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2005, Χρ. Ζαφείρης: Μνήμης οδοιπορία, Ανατολική Θράκη, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2008.

[xvii] Οπωσδήποτε στη σημερινή Θράκη υπάρχει αριθμός ατόμων που πέρα από τη συλλογική δράση συγγράφουν και εκδίδουν βιβλία. Στο περιβάλλον του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης δραστηριοποιούνται ο ιστορικός καθηγητής Γιώργος Παπάζογλου (εκδίδει τη σειρά Θρακική Βιβλιοθήκη), ο λαογράφος καθηγητής Μανώλης Βαρβούνης, ο ιστορικός καθηγητής Κώστας Χατζόπουλος, ο βυζαντινολόγος καθηγητής Γιώργος Τσιγάρας, ο Φάνης Μαλκίδης και άλλοι. Στην Ξάνθη εκδίδουν βιβλία και μελέτες ο ποιητής Θανάσης Μουσόπουλος, ο δοκιμιογράφος Δημήτρης Βλάχος, ο τουρκολόγος Γιάννης Μπακιρτζής, ο λαογράφος Νίκος Κόκκας και ο δοκιμιογράφος Νίκος Κωνσταντινίδης, ο ιστορικός Πέτρος Γεωργαντζής, η αρχιτέκτων Χρύσα Μελκίδη, ο ιστοριοδίφης και λαογράφος Βασίλης Αϊβαλιώτης, ο ιστορικός Γιώργος Βογιατζής, ο ιστοριοδίφης Θωμάς Εξάρχου, ο ασχολούμενος με την οικολογική εκπαίδευση Νίκος Γερμαντζίδης,  ο Αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Μουτάφης και ο ιστοριοδίφης Χρήστος Μιχαλόπουλος. Στην Κομοτηνή η δημοσιογράφος Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη και ο ιστοριοδίφης Φ. Κωνσταντινίδης. Στην Αλεξανδρούπολη ο ιστοριοδίφης Μιχάλης Πατέλης. Στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα πολλοί είναι αυτοί που έχουν ασχοληθεί με τα ζητήματα της Θράκης, όπως ο λαογράφος Ευάγγελος Αυδίκος, η ιστορικός Μιράντα Παξιμαδοπούλου-Σταυρινού, η ιστορικός Ελένη Μπελιά, ο ιστορικός καθηγητής Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, η λαογράφος Ελένη Σπαθάρη-Μπεγλίτη, ο τουρκολόγος καθηγητής Φωκίων Κοτζαγεώργης και άλλοι.

Αδιέξοδος ο πόλεμος πολιτισμών στο Αφγανιστάν

Η εισβολή και η αναμέτρηση της πλουσιότερης χώρας του κόσμου με τη φτωχότερη φαίνεται να καταλήγει σε αδυναμία των ΗΠΑ να κερδίσουν τον πόλεμο, παρά την κολοσσιαία υπεροχή τους σε πολεμικά μέσα. Επαναλαμβάνεται το γνώριμο φαινόμενο για το οποίο ήδη το πάμπτωχο και καθυστερημένο Αφγανιστάν έχει δώσει αρκετά παραδείγματα.

Η απορία και η αμηχανία των Αμερικανών πολεμιστών θυμίζουν σήμερα την ανάλογη αμηχανία της ρωμαϊκής στρατιάς του Μάρκου Κράσου, όταν αντιμετώπιζε τους αόρατους Πάρθους, οι οποίοι πολεμούσαν με τα δικά τους μέσα και με τους δικούς τρόπους τους κοσμοκράτορες Ρωμαίους. Κατά την εποχή της αυτοκρατορικής ιμπεριαλιστικής Αγγλίας ο Κίπλινγκ είχε προειδοποιήσει ότι λαμπρές, φανταχτερές και πολυέξοδες στρατιές των αυτοκρατορικών Ινδιών θα τσακίζονταν από τις ξυπόλητες ορδές των ορεσίβιων Αφγανών. Και αυτό συνέβη. Ανάλογα συνέβησαν στο Σουδάν, όπου ο φανατικός και ακατανόητος Μάχντι ταπείνωσε τη Μεγάλη Βρετανία την εποχή της μέγιστης ισχύος της. Κάτι αντίστοιχο συνέβη πριν λίγα χρόνια με τα πάνοπλα σοβιετικά στρατεύματα, που θέλησαν να επιβάλουν το καθεστώς της αρεσκείας τους στο Αφγανιστάν και να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της Κεντρικής Ασίας.

Σήμερα, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους αντιμετωπίζουν στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν τους αόρατους φανατικούς Ταλιμπάν, οι οποίοι βρίσκονται παντού και ασκούν εξουσία παράλληλη με αυτή που ασκεί και η κυβέρνηση του Αφγανιστάν, ανδρείκελο των Αμερικανών, ενώ οι ίδιοι απειλούν τη στρατιωτική κυβέρνηση του Πακιστάν. Παρά την τεράστια δύναμη πυρός, τα άφθονα μέσα και το χρήμα που είναι διαθέσιμο οι Αμερικανοί δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα όπλα των Ταλιμπάν. Πρόκειται για αυτά που αποκλήθηκαν «πρόχειρες εκρηκτικές κατασκευές». Το αντίστοιχο προς τα αιχμηρά καλάμια που χρησιμοποιούσαν οι Βιετκόνγκ αποτελούν για τους Αφγανούς οι βόμβες που προσαρμόζονται σε ζώα, σε ανθρώπους ή σε οχήματα ή ακόμη τοποθετούνται στο περιβάλλον για να εκραγούν με εντολές από κινητά τηλέφωνα και υπέρυθρες ακτίνες που εκπέμπονται από κοινά χειριστήρια τηλεόρασης. Έχει δημιουργηθεί για τους Αμερικάνους πολεμιστές ένα «εκρηκτικό» περιβάλλον όπου κάθε αντικείμενο ή άτομο είναι μια εν δυνάμει απειλή, τόσο ώστε να κινδυνεύουν σε κάθε βήμα τους να γίνουν στόχος και να διαμελιστούν. Οι πρόχειρες αυτές βόμβες αποτελούν το όπλο του φτωχού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είναι αποτελεσματικές. Η δυτική τεχνολογία επιστρατεύεται για να κατασκευάσει προστατευτικά αντίμετρα. Ειδικά αντιεκρη­κτικά οχήματα που υποτίθεται ότι προσφέρουν ασφάλεια σε κάθε μορφή έκρηξης έχουν διατεθεί για όλες τις μετακινήσεις. Ζυγίζουν 14 τόνους και κοστίζουν μισό εκατομμύριο δολάρια το καθένα. Αυτά σε μια χώρα όπου το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι κάτω από 800 δολάρια το χρόνο. Σε λίγο καιρό μάλιστα το ένα τρίτο των οχημάτων αυτών θα είναι πλήρως αυτοματοποιημένο χωρίς ανθρώπινο πλήρωμα. Μετά την «διεξαγωγή του πολέμου από μακριά» σχεδιάζεται η «διεξαγωγή του πολέμου χωρίς στρατιώτες».

Αλλά και η εμβέλεια της κατανόησης, η γνώση και ο ορθολογισμός των στρατηγικών αναλυτών και στρατηγιστών που πλαισιώνουν τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ απεδείχθησαν ανεπαρκείς. Τα στρατηγικά σφάλματα που από το 2001 κυνηγούν τους Αμερικανούς αναλυτές ξεκινούν από αδυναμία προσέγγισης της πραγματικότητας και άγνοια του πολιτισμικού περιβάλλοντος. Ήταν έξω από κάθε δυτική αντίληψη η αναγωγή του ριζοσπαστικού ισλαμικού κινήματος Wahhabi σε θρησκευτικό, μεσσιανικό κίνημα και η μετατροπή του πολέμου σε ιερό πόλεμο. Ο ιερός πόλεμος (Jihad) αποβλέπει στην διάλυση των τεχνητών κρατών που οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές δημιούργησαν κατά τον 19^ο και 20^ό αιώνα. Απώτερη σκοπιμότητα του ιερού πολέμου είναι η δημιουργία ενός μεγάλου χαλιφάτου που θα περιλαμβάνει ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο. Η στρατηγική του παγκοσμιοποιημένου πλέον ιερού πολέμου χρησιμοποιεί τους τοπικούς εθνικισμούς με σκοπό να αποδυναμώσει τα τεχνητά σύνορα και να αποσταθεροποιήσει τους τοπικούς κρατικούς σχηματισμούς. Έτσι, σήμερα οι ΗΠΑ όχι μόνο αδυνατούν να ελέγξουν το Αφγανιστάν, αλλά αντιμετωπίζουν και την εξέγερση των Ταλιμπάν στο Πακιστάν και βρίσκονται αντιμέτωπες με δύο χώρες που αθροίζουν 200 εκατομμύρια μουσουλμάνων. Η ανησυχία των ΗΠΑ σχετικά με την επιρροή του σιϊτικού Ιράν τις οδήγησε να υποστηρίξουν τους πουριτανούς σουννίτες Ταλιμπάν, να τους εξοπλίσουν για να τους δουν να στρέφονται εναντίον τους.

Η φουτουριστικού χαρακτήρα στρατιωτική δύναμη που οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν αποστείλει στο Αφγανιστάν εκφράζει την λατρεία της τεχνολογίας και τις αντιλήψεις της προηγούμενης δεκαετίας, όταν κυριάρχησε η πεποίθηση ότι η τεχνολογική αμερικανική στρατιωτική υπεροχή θα έδινε στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να επεμβαίνουν αποτελεσματικά, αόρατα και χωρίς απώλειες σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Είχε επικρατήσει τότε η αντίληψη ότι η τεχνολογική υπεροχή των πολεμικών μέσων των ΗΠΑ θα εξασφάλιζε την παγκόσμια κυριαρχία τους επ΄ αόριστον. Ο πόλεμος εναντίον ενός λαού που τεχνολογικά θεωρείται πρωτόγονος διέψευσε αυτές τις φαντασιώσεις. . Ήδη ο πολιτισμικός παράγοντας, η επιστροφή στις ιδέες της ταυτότητας και της καταγωγής, ο σεβασμός προς την παράδοση και την πίστη απόδειξαν και πάλι ότι συνεχίζουν να μπορούν να κινητοποιηθούν ως πανίσχυροι παράγοντες, ακόμη και σε ένα σύγχρονο στο έπακρο τεχνολογικό πόλεμο. Ακόμη και η εντύπωση ότι με επιστημονικά μέσα είναι δυνατή η γνώση όλων των παραμέτρων που κινητοποιούν τον αντίπαλο, αποδείχθηκε αυταπάτη. Διαψεύδονται οι προσπάθειες για πολιτισμική ομογενοποίηση του κόσμου και μάλιστα διαπιστώνεται η επιβίωση αρχέγονων αντιλήψεων, που στις δυτικές κοινωνίες θεωρούνται αδιανόητες και ιστορικά ανύπαρκτες. Η απίστευτη εικονομαχική πρακτική των Ταλιμπάν δεν μπορεί με τίποτε να γίνει κατανοητή. Αναφέρομαι στην καταστροφή των γλυπτών του Μουσείου της Καμπούλ και των αγαλμάτων στην κοιλάδα Μπαμιάν από τους Ταλιμπάν. Αποτροπιασμό γεννούν οι ανατινάξεις σχολείων, η απαγόρευση της μουσικής, οι ακρότητες που δεν μπορούν να εξηγηθούν ούτε ως πρωτόγονος ισλαμισμός, ούτε ως μηδενιστική αντίδραση. Ωστόσο ανάλογο αποτροπιασμό θα πρέπει να αισθάνεται και κάποιος εξωτερικός παρατηρητής μπροστά στις γενοκτονίες ή στην ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας στον πλανήτη, γεγονότα για τα οποία υπεύθυνη είναι η Δύση. Αγνοήθηκαν οι συνετές φωνές οι οποίες μετά τη σιϊτική χομεϊνική  επανάσταση στο Ιράν επέμεναν ότι φαινόμενα, όπως η εμφάνιση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν δεν είναι δυνατόν να κατανοηθούν παρά μόνο με μια σκέψη τελείως ξένη προς τον δυτικό τρόπο σκέψης. Αρκετοί είδαν τους πολέμους στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και σήμερα στο Πακιστάν, σαν μια σύγκρουση πολιτισμών, όπου μια αρχαϊκή θεοκρατία αντιμετωπίζει μία σύγχρονη πλούσια και τεχνολογικά υπεραναπτυγμένη υπερδύναμη. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι δυνατό να γίνει κατανοητό με την ορθολογική αντίληψη μόνον, αλλά χρειάζεται και την συμπλήρωση της πολιτισμικής συνιστώσας.

Ο πόλεμος των πολιτισμών ξεκινά από την προσπάθεια των Δυτικών να περιορίσουν και να εμποδίσουν τον μουσουλμανικό κόσμο να μεταπέσει στο θρησκευτικό ριζοσπαστισμό και να δημιουργήσει ένα ισλαμικό σύνολο. Η αντίδραση του μουσουλμανικού κόσμου προς την επιβολή της δυτικοποίησης και της παγκοσμιοποίησης οδηγεί στα ακραία και φονταμενταλιστικά κινήματα τα οποία η Δύση είναι υποχρεωμένη να ανασχέσει. 

Εθνικής σχιζοφρένειας συνέχεια. Άλλη μία κριτική του ντοκιμαντέρ του Σκάι.

«Ω Σόλων, Σόλων, εσείς οι Έλληνες είστε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει γέρων Έλληνας». Έτσι άρχισε τη διήγησή του προς τον κατάπληκτο Σόλωνα ο γέρων Αιγύπτιος ιερέας για να συνεχίσει αμέσως λέγοντας: «Νέοι είστε στην ψυχή ο καθένας από εσάς, γιατί δεν έχετε καμία γνώση αυτού που είναι παλαιό και κρατά από την παράδοση». Η διήγηση του Αιγυπτίου ιερέα προς τον Σόλωνα, που λογιζόταν σαν ένας από τους πιο σοφούς Έλληνες, αφορούσε μεγάλες τιμές της προϊστορικής μυθικής Αθήνας, όταν αυτή έσωσε την Ευρώπη και την Ασία από την κατακτητική επιδρομή των βασιλέων της Ατλαντίδας. Έτσι θέλησε με τη διήγηση αυτή να προικίσει την πόλη του ο Πλάτων χαρίζοντάς της ένα μυθικό ρόλο ως προστάτιδας της κοσμικής τάξης. Ρόλο, που ανεδείκνυε την Αθήνα ως κοσμοϊστορικό σύμβολο.

Στη σημερινή Αθήνα, το σύγχρονο αυτόκλητο ιερατείο των ιστορικών ανέλαβε, σε μια εποχή δοκιμασίας και κρίσης, να αντιστρέψει αυτό που επεδίωξε ο Πλάτων με τη μυθική διήγησή του. Θέλει έτσι να μας αποστερήσει από αυτά που θεωρεί μύθους με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Οι Έλληνες βέβαια παραμένουν και σήμερα ανυποψίαστοι, όπως τους κατηγόρησε ότι ήταν τότε ο Αιγύπτιος ιερέας. Παρακολουθούμε λοιπόν κατάπληκτοι και εμείς τη συστηματική αποδόμηση όσων θεωρούσαμε ως αδιαμφισβήτητα δεδομένα της εθνικής μας ύπαρξης: Όχι, δεν υπάρχει ηθικό υπόβαθρο σε αυτά που θεωρούμε θεμέλια της ταυτότητάς μας. Όλα είναι στερεότυπα και πρόσφατα κατασκευάσματα, που μάλιστα σήμερα τρέφουν τον εθνικισμό μας και μας γεμίζουν κακία και αλαζονεία. Τα εθνικιστικά στερεότυπα δηλητηριάζουν τις σχέσεις μας με τους γείτονές μας. Μας λένε, λοιπόν, ότι η παιδεία μας είναι εθνοκεντρική και πρέπει να αλλάξει με την απάλειψη των εθνικιστικών μας αντιλήψεων. Ό,τι θεωρούμε ως απελευθερωτικούς αγώνες δεν είναι παρά ξεσπάσματα συμφερόντων και έργα πλιατσικολόγων. Δεν υπάρχουν πρότυπα και παραδείγματα. Αυτά που θεωρούσαμε ως τέτοια δεν είναι παρά στερεότυπα και πεποιθήσεις, που η ιστορική έρευνα έχει κατεδαφίσει και έχει απορρίψει. Ήμασταν, λοιπόν, τόσα χρόνια τυφλοί, τόσο που κακώς πιστεύαμε ότι η εθνική μας επανάσταση έγινε κάτω από τη σημαία της Ελευθερίας. Μέγα σφάλμα! Ποιός μίλησε για τον κατακτητικό λαό που χωρίς κανένα δικαίωμα έχει θρονιαστεί στο ιστορικό μας κέντρο εδώ και πέντε αιώνες και έκτοτε απομυζά, τρομοκρατεί και γενοκτονεί; Ψεύδος! Η έρευνα αποδεικνύει ότι δεν είναι έτσι. Κακώς λοιπόν επαναστατήσαμε, αφού και οι ήρωές μας δεν ήταν καθόλου ήρωες, αλλά συμφεροντολόγοι και ανθρωπάρια. Αλλά και ποιοί είμαστε εμείς που επαναστατήσαμε, αφού, σε αυτό που τότε θεωρούσαμε ως εθνικό μας κέντρο, δεν υπήρχαν παρά λίγοι εκπρόσωποι μιας κάποιας διασποράς, ενώ πουθενά αλλού έξω από την Πελοπόννησο και τη Στερεά δεν υπήρχαν «Έλληνες»; Άλλωστε οι «Έλληνες» ως έθνος είναι, λένε, ένα κατασκεύασμα εκείνης της πρόσφατης σχετικά εποχής. Δεν υπάρχει λοιπόν, κανένα «καύχημα του Γένους των Γραικών», τίποτε το οποίο μας υπερβαίνει και για το οποίο δικαιούμαστε να είμαστε υπερήφανοι.

Τι να συμπεράνουμε; Ότι είμαστε όχι μόνο ψευδεπίγραφος, αλλά και αποτυχημένος λαός; Και αν δεν θέλουμε να το πιστέψουμε υπάρχει εδώ η επιστημονική έρευνα, τα συμπεράσματα και οι γνώμες αυτών που πιστεύουν στη μηχανική της ιστορίας. Θέλουν μάλιστα να μας πείσουν ότι η μηχανική της ιστορίας επιβάλλεται, αφού η ιστορική έρευνα τα αναθεωρεί όλα, ακόμη και την εμπειρία. Αλλά και η αναθεώρηση της ιστορικής εμπειρίας είναι εφικτή, αφού υπάρχει η πανίσχυρη βιομηχανία του πολιτισμού, μέσα από την οποία είναι δυνατό να διατυπωθούν οι πιο εξωφρενικές αιτιάσεις. Όλα είναι σχετικά και όλα μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τις διαθέσεις των «ερευνητών». Δεν χρειάζονται λοιπόν τα μεγάλα και άξια συνθετικά ιστορικά έργα, αυτά που βασίζονται στην εμπειρία των λαών και στη σκληρή δουλειά πολλών συντελεστών της ιστορικής επιστήμης. Οι μεγάλοι μας ιστορικοί, οι ποιητές μας, οι χιλιάδες εκφραστές των εμπειριών μας πετάγονται στα άχρηστα και ακυρώνονται από την πανίσχυρη επιβολή της τηλεοπτικής εγκυρότητας. Και μάλιστα πετάγονται στα άχρηστα σε μια εποχή που ο χειμαζόμενος ελληνικός λαός έχει απόλυτη ανάγκη για θετική πιστοποίηση και παραμυθίαση.

Σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά; Κι όμως έτσι είναι, αν ξετυλίξουμε το νήμα της σκέψης στην οποία μας επιβάλλουν οι εντυπώσεις που αποκομίζουμε μετά την παρακολούθηση των επεισοδίων του ντοκιμαντέρ αυτού για το 1821, που προβάλλεται από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι τον τελευταίο μήνα. Και όχι μόνο προβάλλεται, αλλά συνοδεύεται και από ωριαία συνέντευξη-συζήτηση εγκρίτων προσώπων, που σχολιάζουν όσα το σχετικό επεισόδιο του ντοκιμαντέρ έχει υποστηρίξει. Εδώ η εντύπωσή μας είναι ότι γίνεται κατά πολλούς τρόπους η αυτοαναίρεση των όσων καινοφανών απόψεων διατυπώνονται στο ίδιο το ντοκιμαντέρ. Δημιουργείται έτσι ένα σχιζοφρενικό ιδεολογικό πλαίσιο. Πρόκειται κατά την αντίληψή μας για ταυτόχρονη διατύπωση αντιθέτων απόψεων, ιστορική μέθοδο που κατά τον Μεσοπόλεμο εφάρμοσαν καθεστώτα που σήμερα έχουν καταδικαστεί. Πρόκειται με άλλα λόγια για αυτό που ο George Orwell ονόμασε στο μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας «1984» ως doublethink. Εμείς έτσι το καταλαβαίνουμε.

Όσο για τον μύθο, αυτός είναι που υφίσταται ριζική αποδόμηση. Υποστηρίζεται ότι ο μύθος είναι πάντα κάτι το πλαστό και φανταστικό, ώστε θα πρέπει να αντικαθίσταται με τα ξερά δεδομένα της ιστορικής έρευνας. Ωστόσο, όσο και αν η κριτική σκέψη νομίζει ότι έχει εκτοπίσει τον μύθο, αυτός συνεχίζει να επιτρέπει το άλμα από το εννοιολογικώς συμβολιζόμενο προς αυτό που είναι κρυμμένο βαθειά μέσα στα πράγματα και χαρακτηρίζει την αλήθεια τους. Ο μύθος σε μεγάλες στιγμές διηγείται μια πράξη, το νόημα της οποίας δεν αντιστοιχεί προς την διήγηση, αν την κατανοήσουμε ως ιστορική διήγηση. Αυτό που φαίνεται στον μύθο δεν είναι το νοούμενο, αλλά το παριστάμενο. Ο μύθος εκφράζει την ουσιαστική διάσταση που υπάρχει πέρα από τα λεγόμενα και μέσα στα νοούμενα. Δεν είναι λοιπόν ο μύθος μια εκφραστική η λογοτεχνική μορφή, αλλά η ίδια η απαίτηση για την προσέγγιση στην ουσία των πραγμάτων. Με άλλα λόγια, για να μιλήσουμε με τη γλώσσα της φιλοσοφίας, όπως αρμόζει για ένα τέτοιο σοβαρό θέμα, ο μύθος είναι στην ουσία του μεταφυσική σκέψη και σαν τέτοια εκφράζει την αλήθεια και όχι την πλαστότητα των πραγμάτων.

Έτσι, ο μύθος «ούτε λέγει, ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει», σύμφωνα με την μεγαλοφυή διατύπωση του Ηράκλειτου, «διό και φιλόμυθος ο φιλόσοφος», κατά τα «Μετά τα φυσικά» του Αριστοτέλη.