«Ω Σόλων, Σόλων, εσείς οι Έλληνες είστε πάντα παιδιά και δεν υπάρχει γέρων Έλληνας». Έτσι άρχισε τη διήγησή του προς τον κατάπληκτο Σόλωνα ο γέρων Αιγύπτιος ιερέας για να συνεχίσει αμέσως λέγοντας: «Νέοι είστε στην ψυχή ο καθένας από εσάς, γιατί δεν έχετε καμία γνώση αυτού που είναι παλαιό και κρατά από την παράδοση». Η διήγηση του Αιγυπτίου ιερέα προς τον Σόλωνα, που λογιζόταν σαν ένας από τους πιο σοφούς Έλληνες, αφορούσε μεγάλες τιμές της προϊστορικής μυθικής Αθήνας, όταν αυτή έσωσε την Ευρώπη και την Ασία από την κατακτητική επιδρομή των βασιλέων της Ατλαντίδας. Έτσι θέλησε με τη διήγηση αυτή να προικίσει την πόλη του ο Πλάτων χαρίζοντάς της ένα μυθικό ρόλο ως προστάτιδας της κοσμικής τάξης. Ρόλο, που ανεδείκνυε την Αθήνα ως κοσμοϊστορικό σύμβολο.
Στη σημερινή Αθήνα, το σύγχρονο αυτόκλητο ιερατείο των ιστορικών ανέλαβε, σε μια εποχή δοκιμασίας και κρίσης, να αντιστρέψει αυτό που επεδίωξε ο Πλάτων με τη μυθική διήγησή του. Θέλει έτσι να μας αποστερήσει από αυτά που θεωρεί μύθους με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Οι Έλληνες βέβαια παραμένουν και σήμερα ανυποψίαστοι, όπως τους κατηγόρησε ότι ήταν τότε ο Αιγύπτιος ιερέας. Παρακολουθούμε λοιπόν κατάπληκτοι και εμείς τη συστηματική αποδόμηση όσων θεωρούσαμε ως αδιαμφισβήτητα δεδομένα της εθνικής μας ύπαρξης: Όχι, δεν υπάρχει ηθικό υπόβαθρο σε αυτά που θεωρούμε θεμέλια της ταυτότητάς μας. Όλα είναι στερεότυπα και πρόσφατα κατασκευάσματα, που μάλιστα σήμερα τρέφουν τον εθνικισμό μας και μας γεμίζουν κακία και αλαζονεία. Τα εθνικιστικά στερεότυπα δηλητηριάζουν τις σχέσεις μας με τους γείτονές μας. Μας λένε, λοιπόν, ότι η παιδεία μας είναι εθνοκεντρική και πρέπει να αλλάξει με την απάλειψη των εθνικιστικών μας αντιλήψεων. Ό,τι θεωρούμε ως απελευθερωτικούς αγώνες δεν είναι παρά ξεσπάσματα συμφερόντων και έργα πλιατσικολόγων. Δεν υπάρχουν πρότυπα και παραδείγματα. Αυτά που θεωρούσαμε ως τέτοια δεν είναι παρά στερεότυπα και πεποιθήσεις, που η ιστορική έρευνα έχει κατεδαφίσει και έχει απορρίψει. Ήμασταν, λοιπόν, τόσα χρόνια τυφλοί, τόσο που κακώς πιστεύαμε ότι η εθνική μας επανάσταση έγινε κάτω από τη σημαία της Ελευθερίας. Μέγα σφάλμα! Ποιός μίλησε για τον κατακτητικό λαό που χωρίς κανένα δικαίωμα έχει θρονιαστεί στο ιστορικό μας κέντρο εδώ και πέντε αιώνες και έκτοτε απομυζά, τρομοκρατεί και γενοκτονεί; Ψεύδος! Η έρευνα αποδεικνύει ότι δεν είναι έτσι. Κακώς λοιπόν επαναστατήσαμε, αφού και οι ήρωές μας δεν ήταν καθόλου ήρωες, αλλά συμφεροντολόγοι και ανθρωπάρια. Αλλά και ποιοί είμαστε εμείς που επαναστατήσαμε, αφού, σε αυτό που τότε θεωρούσαμε ως εθνικό μας κέντρο, δεν υπήρχαν παρά λίγοι εκπρόσωποι μιας κάποιας διασποράς, ενώ πουθενά αλλού έξω από την Πελοπόννησο και τη Στερεά δεν υπήρχαν «Έλληνες»; Άλλωστε οι «Έλληνες» ως έθνος είναι, λένε, ένα κατασκεύασμα εκείνης της πρόσφατης σχετικά εποχής. Δεν υπάρχει λοιπόν, κανένα «καύχημα του Γένους των Γραικών», τίποτε το οποίο μας υπερβαίνει και για το οποίο δικαιούμαστε να είμαστε υπερήφανοι.
Τι να συμπεράνουμε; Ότι είμαστε όχι μόνο ψευδεπίγραφος, αλλά και αποτυχημένος λαός; Και αν δεν θέλουμε να το πιστέψουμε υπάρχει εδώ η επιστημονική έρευνα, τα συμπεράσματα και οι γνώμες αυτών που πιστεύουν στη μηχανική της ιστορίας. Θέλουν μάλιστα να μας πείσουν ότι η μηχανική της ιστορίας επιβάλλεται, αφού η ιστορική έρευνα τα αναθεωρεί όλα, ακόμη και την εμπειρία. Αλλά και η αναθεώρηση της ιστορικής εμπειρίας είναι εφικτή, αφού υπάρχει η πανίσχυρη βιομηχανία του πολιτισμού, μέσα από την οποία είναι δυνατό να διατυπωθούν οι πιο εξωφρενικές αιτιάσεις. Όλα είναι σχετικά και όλα μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τις διαθέσεις των «ερευνητών». Δεν χρειάζονται λοιπόν τα μεγάλα και άξια συνθετικά ιστορικά έργα, αυτά που βασίζονται στην εμπειρία των λαών και στη σκληρή δουλειά πολλών συντελεστών της ιστορικής επιστήμης. Οι μεγάλοι μας ιστορικοί, οι ποιητές μας, οι χιλιάδες εκφραστές των εμπειριών μας πετάγονται στα άχρηστα και ακυρώνονται από την πανίσχυρη επιβολή της τηλεοπτικής εγκυρότητας. Και μάλιστα πετάγονται στα άχρηστα σε μια εποχή που ο χειμαζόμενος ελληνικός λαός έχει απόλυτη ανάγκη για θετική πιστοποίηση και παραμυθίαση.
Σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά; Κι όμως έτσι είναι, αν ξετυλίξουμε το νήμα της σκέψης στην οποία μας επιβάλλουν οι εντυπώσεις που αποκομίζουμε μετά την παρακολούθηση των επεισοδίων του ντοκιμαντέρ αυτού για το 1821, που προβάλλεται από τον τηλεοπτικό σταθμό Σκάι τον τελευταίο μήνα. Και όχι μόνο προβάλλεται, αλλά συνοδεύεται και από ωριαία συνέντευξη-συζήτηση εγκρίτων προσώπων, που σχολιάζουν όσα το σχετικό επεισόδιο του ντοκιμαντέρ έχει υποστηρίξει. Εδώ η εντύπωσή μας είναι ότι γίνεται κατά πολλούς τρόπους η αυτοαναίρεση των όσων καινοφανών απόψεων διατυπώνονται στο ίδιο το ντοκιμαντέρ. Δημιουργείται έτσι ένα σχιζοφρενικό ιδεολογικό πλαίσιο. Πρόκειται κατά την αντίληψή μας για ταυτόχρονη διατύπωση αντιθέτων απόψεων, ιστορική μέθοδο που κατά τον Μεσοπόλεμο εφάρμοσαν καθεστώτα που σήμερα έχουν καταδικαστεί. Πρόκειται με άλλα λόγια για αυτό που ο George Orwell ονόμασε στο μυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας «1984» ως doublethink. Εμείς έτσι το καταλαβαίνουμε.
Όσο για τον μύθο, αυτός είναι που υφίσταται ριζική αποδόμηση. Υποστηρίζεται ότι ο μύθος είναι πάντα κάτι το πλαστό και φανταστικό, ώστε θα πρέπει να αντικαθίσταται με τα ξερά δεδομένα της ιστορικής έρευνας. Ωστόσο, όσο και αν η κριτική σκέψη νομίζει ότι έχει εκτοπίσει τον μύθο, αυτός συνεχίζει να επιτρέπει το άλμα από το εννοιολογικώς συμβολιζόμενο προς αυτό που είναι κρυμμένο βαθειά μέσα στα πράγματα και χαρακτηρίζει την αλήθεια τους. Ο μύθος σε μεγάλες στιγμές διηγείται μια πράξη, το νόημα της οποίας δεν αντιστοιχεί προς την διήγηση, αν την κατανοήσουμε ως ιστορική διήγηση. Αυτό που φαίνεται στον μύθο δεν είναι το νοούμενο, αλλά το παριστάμενο. Ο μύθος εκφράζει την ουσιαστική διάσταση που υπάρχει πέρα από τα λεγόμενα και μέσα στα νοούμενα. Δεν είναι λοιπόν ο μύθος μια εκφραστική η λογοτεχνική μορφή, αλλά η ίδια η απαίτηση για την προσέγγιση στην ουσία των πραγμάτων. Με άλλα λόγια, για να μιλήσουμε με τη γλώσσα της φιλοσοφίας, όπως αρμόζει για ένα τέτοιο σοβαρό θέμα, ο μύθος είναι στην ουσία του μεταφυσική σκέψη και σαν τέτοια εκφράζει την αλήθεια και όχι την πλαστότητα των πραγμάτων.
Έτσι, ο μύθος «ούτε λέγει, ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει», σύμφωνα με την μεγαλοφυή διατύπωση του Ηράκλειτου, «διό και φιλόμυθος ο φιλόσοφος», κατά τα «Μετά τα φυσικά» του Αριστοτέλη.
