Εγκαίνια του "Φωτογραφικού Μουσείου Ραιδεστού"

Ραιδεστός, Ανατολική Θράκη, 01.12.2018

Έχω γεννηθεί και πέρασα τα παιδικά μου χρόνια στη Βόρειο Ελλάδα. Παρά τούτο όταν χρειάζεται να προσδιορίσω την πατρίδα μου μου έρχεται στο νου ένας τόπος φαντασιακός δημιουργημένος από τη νοσταλγία που χαρακτήριζε τον πατέρα μου και τα αδέλφια του γεννημένα στις αρχές του 20^ού αιώνα στην πόλη Tekirdağ.

Από πολύ μικρός άκουγα ιστορίες για το Tekirdağ, τότε λεγόμενο Ραιδεστός και είχα δημιουργήσει μια ρομαντική εικόνα για ένα ανύπαρκτο τόπο. Σιγά-σιγά εξιδανίκευσα τον τόπο της νοσταλγίας του πατέρα μου και δημιούργησα μία παραδείσια εικόνα για τον κόσμο της Ραιδεστού, την οποία είχα τοποθετήσει στα όρια του μύθου και της ιστορίας.

“ Ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων”, έλεγε ο Ηράκλειτος. Δηλαδή, ο δαίμων που χαρακτηρίζει υπαρξιακά κάθε άτομο, ξεκινά από τον τόπο και την κατοικία, το ήθος. Η ιδιαίτερη συγκρότηση του ατόμου δημιουργείται μετά τη συνείδηση του τόπου και του χώρου.  Για την ελληνική και τη βυζαντινή κοσμοαντίληψη ο χώρος είναι γεμάτος σημασίες, ορίζεται σαφώς και καθαγιάζεται με την παρουσία της Θείας Χάριτος. Ο τόπος αποκτά προστατευτικά μέσα για να αντιμετωπίσει τη βουλιμία του κακού που καραδοκεί έξω από τα σύνορα που έχουν καθαγιαστεί και είναι απρόσιτα.

Τα σύγχρονα μέσα μαζικής πληροφόρησης υφαίνουν σήμερα ένα παγκόσμιο πλέγμα που απομακρύνει το εμπειρικό, το γνώριμο και το οικείο. Το παγκόσμιο αντικαθιστά το τοπικό. Το πρόσκαιρο καταργεί το ιστορικό. Ο τόπος φαίνεται να χάνει τη δύναμη του να αποκαλύπτει σημασίες. Η οικείωση είναι πια δύσκολη και γίνεται συνεχώς πιο σπάνια. Ο τόπος αποκτά πλέον χαρακτήρα διαδικαστικό κενό από σημασίες. Γίνεται χώρος που δεν είναι μόνιμος, που χρησιμεύει μόνο για να μας μεταφέρει εκεί που είναι ανάγκη να πάμε. Ο τόπος γίνεται μη τόπος. Ουσιαστική είναι η διαπίστωση ενός μεγάλου σύγχρονου διανοητή, του Martin Heidegger  ότι “η έλλειψη πατρίδας είναι σήμερα ένα παγκόσμιο πεπρωμένο”. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι ιδεολογική και έχει την εξήγησή της,  πάντα κατά τον ίδιο διανοητή, “στην αποχώρηση του ιστορικού στοιχείου μέσα από το Είναι”. Ο κόσμος βρίσκεται σήμερα μέσα σε ένα “διαρκές παρόν”.

Για μένα, λοιπόν, το πρόβλημα του μοντέρνου χώρου και τα προβλήματα της σύγχρονης πόλης είχαν ξεκαθαριστεί από τις αντιλήψεις αυτές. Παράλληλα, είχα μια έντονη επιθυμία να γνωρίσω το παρελθόν και το παρόν του Tekirdağ. Από τα βιβλιοπωλεία στο Μοναστηράκι της Αθήνας και στη Κωνσταντινούπολη άρχισα, πριν από 60 χρόνια, να μαζεύω παλιές φωτογραφίες. Αυτές αφορούσαν όλο τον κόσμο, αλλά έρριξα το βάρος μου στη Ραιδεστό. Έτσι, μάζεψα σχεδόν όλες τις φωτογραφίες της Ραιδεστού των αρχών του 20^ού αιώνα και έψαχνα με τον φακό το περιβάλλον που υπήρχε τότε και που είχε ζήσει ο πατέρας μου. Ήθελα να βρω τί υπήρχε εκεί. Το σπίτι μας στη Ραιδεστό, κτισμένο από τον παππού μου το 1908, είχε τα πρωτεία των ερευνών και των ονειροπολήσεών μου.

   

Το ιστορικό βάρος τέτοιων συλλογών έχει μεγάλη σημασία για τη συνείδηση και την κατανόηση της ταυτότητας και του πολιτισμού συγκεκριμένων λαών και εθνών και ιδίως αυτών που υφίστανται την τυραννία μιας κρίσης ταυτότητας. Η Ελλάδα είναι μια τέτοια χώρα. Η συλλογή που είχα ένιωθα ότι ικανοποιούσε μόνο εμένα και ότι ήταν αδικία να τη στερήσω και από άλλους ενδιαφερόμενους, που ήταν πολλοί. Γι΄ αυτό, όταν ο Δήμαρχος του Süleymanpaşa του Tekirdağ με βρήκε μετά από προσωπική του έρευνα, δεν δίστασα καθόλου να αποδεχθώ την τιμή που μου έκανε και μάλιστα να τον ευχαριστήσω γιατί στον σχεδιασμό του περιέλαβε ως στέγη του μουσείου φωτογραφίας το παλιό σπίτι του έκτισε ο παππούς μου και όπου γεννήθηκε ο πατέρας μου, αλλά και όπου έχει ζήσει για πολλά χρόνια ο αξιότιμος Δήμαρχος κύριος Ekrem Eşkinat. Δώρησα λοιπόν τη συλλογή μου στο Δήμο του Süleymanpaşa, γιατί εκεί ανήκει.

Επίσης ευχαριστώ εκ βαθέων το Δήμαρχο κύριο Ekrem Eşkinat για την πρωτοβουλία του να μεταφράσει  στην Τουρκική το βιβλίο μου για το ταξίδι μου “Από την Κωνσταντινούπολη στη Ραιδεστό”.

Είμαι υπερήφανος γιατί μια πρωτοβουλία που είχε ιδιαίτερα κίνητρα έγινε μια πραγματικότητα που μέσω του πολιτισμού φέρνει τους λαούς κοντά και έχει συμβολική σημασία.

Χαράλαμπος Ποριάζης: «Οι Γερμανοί στη Λήμνο 1941-1944», Έκδοση ιδίου, Αθήνα, 2013, σσ. 398

  

Ο πρόσφατα αποθανών Χαράλαμπος Ποριάζης, γνωστός από την οικονομική και εμπορική δραστηριότητά του, μας δίνει με αυτό το βιβλίο το μέτρο της ιστοριοδιφικής του δραστηριότητας. Είναι γνωστό ότι η πρόσφατη κατοχή της χώρας μας από τρεις ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς και οι αγώνες που προηγήθηκαν και συνόδευσαν την κατάληψη των βόρειων ελληνικών χωρών από τους Γερμανούς δεν έχουν αποτυπωθεί επαρκώς σε βιβλία όχι μόνο αναμνήσεων, αλλά και σε βιβλία επιστημονικής έρευνας.

Ιδιαίτερα μπορούμε να αναφέρουμε ότι η γενιά που έδωσε τον αγώνα στη Βόρειο Ήπειρο και τα βουνά της Ροδόπης, όπως και στα λιμάνια των νησιών του Αιγαίου και της Κρήτης, φεύγει σήμερα. Ήδη, εμείς που ανήκουμε στη γενιά αυτή, έχουμε ακούσει ατέλειωτες ιστορίες και παθήματα αυτών που υπέστησαν την τριπλή κατοχή, πλην δεν έχουμε μία γενική ουσιαστική εικόνα των επιχειρήσεων και των δράσεων που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα: Τη φασιστική Ιταλία να νικάται στα βουνά της Ηπείρου και την πανίσχυρη Γερμανία να διεξάγει ένα τυπικό κεραυνοβόλο πόλεμο, να υπερπηδά την ισχυρή Γραμμή Μεταξά και να βρίσκεται χωρίς τη βοήθεια του στόλου της κυρίαρχη του Αιγαίου και της Κρήτης. Το αποτέλεσμα ίσως ήταν κοσμοϊστορικό. Στο μεν σοβιετικό μέτωπο η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα καθυστέρησε μερικές εβδομάδες με αποτέλεσμα την καθήλωση των γερμανικών στρατιών έξω από το Μόσχα τον χειμώνα του 1941. Η δε Γερμανία εγκατέλειψε τα σχέδια εισβολής στη Μέση Ανατολή με άξονα τις Ινδίες. Ίσως η σπατάλη δυνάμεων στην Ελλάδα την υποχρέωσε να σκεφθεί έτσι.

Ο τίτλος του βιβλίου δεν περιγράφει το περιεχόμενό του, δεν πρόκειται μόνο για τους Γερμανούς στη Λήμνο, αλλά για τους Γερμανούς σε όλο το Β.Α. Αιγαίο, εκτός της Κρήτης. Δίνεται στην αρχή μια εισαγωγή στην επίθεση των Γερμανών κατά των Οχυρών της Γραμμής Μεταξά, με έμφαση στα οχυρά του Εχίνου και του Νυμφαίου. Η έκθεση των γεγονότων είναι αυστηρά συγκροτημένη και το ύφος είναι δωρικό. Το κύριο βάρος δίνεται σε πρωτογενή στοιχεία που έχουν ληφθεί από τα αρχεία των επιτελείων των εμπλεκομένων δυνάμεων, από αναφορές εκθέσεων των κατά τόπους γερμανικών υπηρεσιών και την περιγραφή γεγονότων που είναι τελείως άγνωστα. Η μετάβαση των Γερμανών από νησί σε νησί γίνεται με πρωτόγονα μέσα. Οι στρατιωτικές μονάδες μεταφέρονται από κατασχεθέντα καΐκια. Η επεξεργασία και η παρουσίαση των γραπτών πηγών γίνεται κατά τρόπο άψογο. Θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη αναφορά στον πλούτο σπανίων φωτογραφιών, οι οποίες μόνες τους, περιγράφουν με σαφήνεια τα γεγονότα. Γεννά δέος η προσπάθεια του κυρίου Βύρωνα Τεζαψίδη να πλαισιώσει τα κείμενα και τα στοιχεία με εκπληκτικές φωτογραφίες οι οποίες εικονίζουν ζωντανά τα διάφορα συμβάντα σε όλο το Αιγαίο ως ο κύριος Τεζαψίδης να ήταν πολεμικός ανταποκριτής και φωτογράφος παρών σε όλες τις συγκρούσεις και δράσεις. Είναι αληθινά άξιο συγχαρητηρίων το ερευνητικό έργο του κυρίου Τεζαψίδη.

Είναι κρίμα γιατί το μοναδικό αυτό βιβλίο τυπώθηκε σε μικρό αριθμό αντιτύπων, ώστε γρήγορα εξαντλήθηκε, κυρίως γιατί μοιράστηκε στα σχολεία των παραμεθορίων περιοχών της Θράκης και της Λήμνου. Πιστεύουμε ότι μια δεύτερη έκδοση πρέπει να ακολουθήσει.

Η μικρή και τοπική ιστορία που διατυπώνουν ο κύριος Ποριάζης και ο κύριος Τεζαψίδης αφορούν τη βάση για την ιστορία που θα διηγηθεί και θα παραθέσει ένα πλήρες χρονικό της Γερμανικής και Ιταλικής κατοχής κατά τα μαύρα χρόνια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου.

Το προσφυγικό πρόβλημα συνεχίζεται.

Ακούμε από καιρού εις καιρόν την επαναφορά των όρων "προσφυγικός" και "αντιπροσφυγικός". Αυτό μου φαίνεται ότι αναβιώνει ένα ακόμη διχασμό στη μόνιμα διχασμένη ελληνική κοινωνία. Ωστόσο σκέπτομαι, ότι η μελέτη και ανάλυση η σχετική με το "προσφυγικό κίνημα" και τον "αντιπροσφυγικό αναθεωρητισμό" είναι πολύ ενδιαφέρουσα και μάλιστα πολλαπλώς χρήσιμη, αν λάβουμε υπ΄ όψη τη διάδοση που απολαμβάνουν οι αναθεωρητικές της ιστορίας αντιλήψεις στην ελληνική κοινωνία.

  

   Το γεγονός είναι ότι παραμένουν ακόμη οι αντινομίες, που χαρακτήριζαν τον πάλαι ποτέ Ανατολικό Ελληνισμό σε σχέση με το Νέο Ελληνικό Κράτος, το οποίο, ιδρύθηκε στις παρυφές και στο περιθώριο του τότε ελληνικού κόσμου. Οι αντινομίες σχηματοποιούνται ιδεολογικά από το γεγονός ότι το Νέο Ελληνικό Κράτος ιδρύθηκε κάτω από την ιδεολογική κυριαρχία των δυτικών, ως πραγμάτωση της ρομαντικής αντίληψής τους για αναβίωση της κλασσικής ελληνικής αρχαιότητας. Πρόκειται για ένα αλλοτριωτικό εκσυγχρονισμό εκ των άνω και την υιοθέτηση αλλότριων θεσμών και μορφών διοίκησης.

    Στην καθ΄ ημάς Ανατολή, όμως, συνεχίζεται και μετά την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους, η ανάπτυξη ενός εκσυγχρονισμού ο οποίος δεν υποκαθιστά την παράδοση και συμβιώνει με αυτήν. Απέναντι, λοιπόν, στην πολιτική και εθνικιστική μορφή της Μεγάλης Ιδέας οι Ρωμηοί της Ανατολής προβάλουν τη βυζαντινή οικουμενική αντίληψη.

    Κατά τη γνώμη μου, λοιπόν, το θέμα, που έχει άμεση σχέση με την κατανόηση της ταυτότητάς μας και την υπέρβαση της κρίσης της, έχει πολιτισμική βάση. Στην ουσία πρόκειται για τη σχέση μας με τη Δύση και το πόσο είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε την ιστορική παράδοση. Με άλλα λόγια, μπορούμε να πούμε ότι η πρόσληψη του Βυζαντίου και του λαϊκού πολιτισμού μας αποτελούν το κλειδί για να μπορέσουμε να αρχίσουμε να κατανοούμε το πρόβλημα. Πολλοί θα μας πουν ότι αυτά είναι πράγματα ξεπερασμένα, που σήμερα είναι δύσκολο να ανιχνευθούν. Ωστόσο, αν θέλουμε σοβαρά να προσεγγίσουμε την ταυτότητά μας και να διατηρήσουμε την ιστορική μνήμη οφείλουμε να τα αναζητήσουμε.

Μάχη στο Οχυρό Νυμφαία, Απρίλιος 1941

Η Ελλάδα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο

Η φιλειρηνική Ελλάδα βρίσκεται πάντα, κατά την μακρά ιστορική πορεία της, ανάμεσα σε εχθρικούς λαούς και πάνω στο δρόμο τον οποίο οι στρατιές και τα  στίφη των κατακτητών είναι υποχρεωμένα να ακολουθήσουν.

Κατά τον καταστρεπτικό Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα έγινε στόχος της δαιμονικής δύναμης που εξαπέλυσαν οι δύο αυτοκρατορίες του κακού επιδιώκοντας την υποδούλωση της χώρας μας. Πρώτη η υπερφίαλη, κατακτητική και επεκτατική Ιταλία της εποχής εκείνης επιχείρησε την κατάληψη της χώρας με απρόκλητη επίθεση. Η απροσδόκητη αντίσταση του Ελληνικού Λαού και του Ελληνικού Στρατού έδωσαν την πρώτη νίκη κατά των επεκτατικών σχεδίων της Ιταλίας και της συμμάχου της αλαζονικής και αδίστακτης Γερμανίας, η οποία μετά την ήττα των Ιταλών το 1940 πραγματοποίησε μια τεράστια επιχείρηση καθυπόταξης των Βαλκανίων και της Ελλάδας. Παράλληλα, η σύμμαχος των Γερμανών Βουλγαρία ήταν έτοιμη να επωφεληθεί από την νίκη των Γερμανών, που οι Βούλγαροι θεωρούσαν βέβαιη.

Την Άνοιξη του 1941 ο Ελληνικός Στρατός βρισκόταν νικητής στη Βόρειο Ήπειρο, μεγάλο τμήμα της οποίας είχε ήδη απελευθερώσει. Τότε επενέβη προς υποστήριξη των συμμάχων της Ιταλών και Αλβανών, η Γερμανία.

Η γραμμή των Οχυρών Μεταξά

Καθ΄ όλη την εποχή του Μεσοπόλεμου (1919-1939) η Βουλγαρία ακολουθούσε σταθερά μία αναθεωρητική πολιτική. Σκοπός της ήταν να εξέλθει στο Αιγαίο και να ακυρώσει τα αποτελέσματα των Βαλκανικών Πολέμων. Μόνιμη διεκδίκησή της ήταν η Ελληνική Θράκη και τα λιμάνια της.

Με αυτές τις συνθήκες η Ελληνική Κυβέρνηση θεώρησε απαραίτητη την κατασκευή τεράστιων αμυντικών έργων. Ολόκληρη η μακρά μεθόριος των συνόρων Μακεδονίας και της Ελληνικής Θράκης με τη Βουλγαρία οχυρώθηκαν με μία γραμμή 21 γιγαντιαίων οχυρών κατασκευασμένων από σκυρόδεμα αρίστης ποιότητος και χάλυβα. Η αμυντική αυτή γραμμή άρχιζε από την κοιλάδα του Αξιού και κατέληγε στο Νέστο ποταμό, κάλυπτε δηλαδή, όλο σχεδόν το μήκος των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων.

Ολόκληρη η αμυντική αυτή γραμμή των οχυρών που ονομάστηκε "Γραμμή Μεταξά" περιελάμβανε κατασκευές σε πολλά επίπεδα, υπόγειες στοές και μακρείς σήραγγες που κατέληγαν σε παρατηρητήρια, πολυβολεία και θέσεις άμυνας. Ο συνολικός αριθμός των ανδρών αυτών που επάνδρωναν τα οχυρά ήταν μόλις 10.000 και λειτουργούσε ως πολλαπλασιαστής των αμυνομένων δυνάμεων, πράγμα που δείχνει την αποτελεσματικότητα και τη δυναμικότητα των αμυντικών έργων. Μεταξύ των οχυρών υπήρχε συνεχής γραμμή οχυρωματικών έργων που υποστηριζόταν και κάλυπταν συνεχώς το ένα το άλλο. Στην περιφέρεια των οχυρών είχαν κατασκευαστεί διάφορα αμυντικά έργα που θα εμπόδιζαν την προσέγγιση του εχθρού. Από το υστέρημα και τον μόχθο του Ελληνικού Λαού το τεράστιο αυτό έργο συμπληρωνόταν από βοηθητικά αμυντικά συστήματα, ώστε κάθε οχυρό να υποστηρίζει το επόμενο σε συνεχές μακρό μέτωπο. Η γραμμή των οχυρών αποτελούσε έτσι ένα πάνοπλο αμυντικό σύστημα που έφραζε όλες τις προσβάσεις και τους δρόμους προς την Ανατολική Μακεδονία και τη θάλασσα. Στη Θράκη η κατασκευή της γραμμής οχυρών, που άρχισε το 1937, δεν είχε προλάβει να ολοκληρωθεί και είχαν κατασκευαστεί μόνο δύο ισχυρά οχυρά τα οποία κάλυπταν την Ξάνθη (Εχίνος) και την Κομοτηνή (Νυμφαία). Τα δύο αυτά οχυρά ήταν απομονωμένα από την υπόλοιπη συνεχή γραμμή των οχυρών.

Γενικά οι κατασκευές αυτές δεν είχαν ολοκληρωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό, αλλά και η επάνδρωσή τους ήταν προβληματική, αφού ένας μεγάλος αριθμός του στρατιωτικού προσωπικού είχε αποσπαστεί στο μέτωπο της Αλβανίας. Αυτό έγινε και για μεγάλο ποσοστό του αμυντικού εξοπλισμού, ο οποίος επαρκούσε για αντίσταση μόνο λίγων ημερών. Στη Νυμφαία, τα μικρότερα οχυρά που προβλεπόταν με το σχέδιο της συνεχούς γραμμής αμύνης, δεν είχαν κατασκευασθεί στους διπλανούς λόφους. Η δύναμη πυρός, λοιπόν, των οχυρών τον Απρίλιο του 1941 ήταν σοβαρά μειωμένη, ενώ απέναντί τους είχε παραταχθεί σε θέσεις μάχης ο ισχυρότερος και πιο εμπειροπόλεμος στρατός του κόσμου την εποχή εκείνη.

Οι Άγγλοι σύμμαχοι της Ελλάδας έλεγχαν τους ωκεανούς με το ισχυρό ναυτικό τους και ετοιμαζόταν να αποβιβάσουν ένα στρατιωτικό σώμα στη Μακεδονία προς υποστήριξη του αμυνόμενου Ελληνικού Στρατού. Σε σύσκεψη μεταξύ των Ελλήνων και Άγγλων στρατιωτικών αρχηγών στην Αθήνα, η αγγλική πλευρά ζήτησε την εγκατάλειψη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ώστε ο Ελληνικός και Αγγλικός Στρατός, δεδομένης της συντριπτικής υπεροχής της γερμανικής στρατιάς, να αμυνθεί σε στενότερο μέτωπο στη Θεσσαλία ή τη Θεσσαλονίκη. Η απαίτηση αυτή των Άγγλων απορρίφθηκε από το Ελληνικό Στρατηγείο, το οποίο αποφάσισε να δώσει μια χωρίς ελπίδα μάχη στη γραμμή των οχυρών. Η απόφαση αυτή είναι σύμφωνη με τις καλύτερες ελληνικές παραδόσεις που δεν αφήνουν περιθώρια υποχώρησης ή εγκατάλειψης, όσο ισχυρός και να είναι ο κατακτητής αντίπαλος.

Ἡ Μάχη τῶν Ὀχυρῶν

Ἡ Μάχη τοῦ Οχυρού Νυμφαίας ἐντάσσεται στή γενικότερη μάχη τῶν ὀχυρῶν πού δόθηκε ἀπό τίς 6.4.1941 ἕως τίς 10.4.1941.

Γιά τήν προσβολή καί κατάληψη τῆς Ἐλλάδας τό γερμανικό στρατηγεῖο συγκρότησε μία ἐπιβλητική στρατιά ἀπό τέσσερα σώματα στρατοῦ μέ 18 μεραρχίες, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ τέσσερις τεθωρακισμένες, πού πλαισίωναν χιλιάδες αὐτοκίνητα, πυροβόλα καί μηχανικά πολεμικά μέσα καί συμπλήρωνε μία σύγχρονη ἀεροπορική δύναμη ἀπό 1200 ἀεροσκάφη.

Στίς 6 Ἀπριλίου 1941 ἡ γερμανική στρατιά προσέβαλε τήν συμπαγή γραμμή τῶν ὀχυρῶν καί ἡ Ἑλλάδα βρέθηκε νά πολεμᾶ καί μέ τήν Γερμανία. Σέ μερικές ὧρες τά ἐμπειροπόλεμα πληρώματα τῶν γερμανικῶν τεθωρακισμένων καί οἱ γερμανοί πιλότοι τῶν ἀεροπλάνων διεπίστωσαν ὅτι τά κτυπήματά τους ἀναποδίδονταν στά ἴσα καί ὅτι οἱ δρόμοι πρός τό Αἰγαῖο ἦταν κλειστοί. Ἡ χρήση μοντέρνων ὅπλων καί ἰσχυρῶν ἀεροπορικῶν μέσων ἀπεδείχθη ἀτελέσφορη, τόσο ὥστε τό βράδυ τῆς πρώτης μέρας τοῦ πολέμου ἐπεκράτησε ἀμηχανία στό γερμανικό στρατηγεῖο καί τό γερμανικό πολεμικό ἀνακοινωθέν γιά πρώτη φορά, μετά ἀπό πολλούς μῆνες, δέν ἀναφέρθηκε σέ σαρωτική νίκη τῶν Γερμανῶν, ἀλλά στήν "πείσμονα ἀντίσταση τῶν Ἑλλήνων".

Παρά τήν κινητοποίηση μεγάλων μέσων ἀπό τήν πλευρά τῶν Γερμανῶν καί τόν σκληρό ἀγώνα τῶν ὑπερασπιστῶν τους ἡ Μάχη τῶν Ὀχυρῶν συνεχίστηκε γιά δύο ἀκόμη ἡμέρες μέ τήν γραμμή τῶν ὀχυρῶν ἀραγή καί ἀκλόνητη. Ὡστόσο, στίς 8.4.1941 ἡ ἑλληνική στρατιά τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας και Θράκης βρισκόταν σέ θανάσιμο κίνδυνο: τεθωρακισμένες γερμανικές μονάδες εἶχαν ἤδη πλαγιοκοπήσει τήν γραμμή τῶν ὀχυρῶν εἰσβάλοντας στήν Ἑλλάδα ἀπό τήν κοιλάδα τοῦ Ἀξιοῦ, ἀφοῦ ἡ Γιουγκοσλαβία εἶχε καταρρεύσει. Τά ἑλληνικά ὀχυρά εἶχαν περικυκλωθεῖ. Τό ἀπόγευμα τῆς 10.4.1941 ἡ ἑλληνική στρατιωτική διοίκηση τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας καί Θράκης συνθηκολόγησε μέ τούς Γερμανούς καί παρέδωσε τά ὀχυρά. Ο γερμανικός αστραπιαίος πόλεμος στα Βαλκάνια θα κατέληγε σε μια νέα γερμανική νίκη.

Το Οχυρό Νυμφαίας

Το Οχυρό Νυμφαίας είναι το τελευταίο προς Ανατολάς από τα 21 οχυρά της "Γραμμής Μεταξά". Βρίσκεται στις υπώροιες της Ανατολικής Ροδόπης σε δασώδη και λοφώφη περιοχή σε απόσταση 20 χιλιομέτρων περίπου από την πόλη της Κομοτηνής, την οποία κάλυπτε. Το οχυρό δεν έχει οπτική ή άλλη επαφή με τα υπόλοιπα οχυρά της γραμμής, των οποίων το πλησιέστερο βρίσκεται στον Εχίνο της Ξάνθης.

Το Οχυρό Νυμφαίας αποτελείται από τρεις υπόγειους ορόφους στους οποίους υπάρχουν όλες οι βοηθητικές εγκαταστάσεις, αλλά και οι θέσεις μάχης. Διαθέτει υπόγειες στοές με συνολικό μήκος περίπου δύο χιλιόμετρα. Ο πρώτος όροφος ήταν πάνοπλος και διέθετε την ισχυρότερη δύναμη πυρός του συγκροτήματος. Ο δεύτερος όροφος, στην ουσία το πρώτο υπόγειο, 99 σκαλοπάτια κάτω από τον πρώτο και ο τρίτος όροφος 66 σκαλοπάτια κάτω από τον δεύτερο διέθεταν πολυβόλα και τηλεβόλα μόνο προς την βόρεια πλευρά, ενώ στην πίσω πλευρά τους υπήρχαν οι θάλαμοι των οπλιτών. Η φρουρά του οχυρού ανερχόταν σε 464 οπλίτες και 14 αξιωματικούς, αλλά είχε πολλές ελλείψεις. Η φρουρά υπαγόταν στη νεοσύστατη Ταξιαρχία Έβρου.

Η Ταξιαρχία Έβρου

Η Ταξιαρχία Έβρου, που μόλις είχε συγκροτηθεί, διέθετε τρία τάγματα πεζικού, πέντε λόχους προκαλήψεως, δύο ελαφρές πυροβολαρχίες και αριθμούσε περί τους 2.000 άνδρες. Καθήκον της ήταν να προστατεύσει την εκτεταμένη περιοχή από τις όχθες της Λίμνης Βιστωνίδας ανατολικά μέχρι τον Έβρο. Οι δυνάμεις αυτές ήταν μηδαμινές μπροστά στο τμήμα μεραρχιών του γερμανικού στρατού που είχαν την ευθύνη της κατάλληψης της Ελληνικής Θράκης. Αυτό αποτελείτο από ένα ολόκληρο σώμα στρατού και τμήματα μιας τεθωρακισμένης μεραρχίας. Η Ταξιαρχία Έβρου είχε Διοικητή τον Ιωάννη Ζήση, έφεδρο υποστράτηγο. Το αμυντικό σχέδιο του ελληνικού επιτελείου χαρακτήριζε μια αμηχανία μπροστά στη συντριπτική υπεροχή των γερμανικών δυνάμεων.

Το γερμανικό στρατηγείο είχε δύο στόχους: Πρώτος στόχος ήταν να καταλάβει, αφού εξουδετερώσει τα Οχυρά Εχίνος και Νυμφαία και απωθήσει την Ταξιαρχία Έβρου, τις πόλεις της Θράκης και τα πλησιέστερα νησιά του Αιγαίου. Δεύτερος στόχος ήταν να αποθαρρύνει την Τουρκία από οποιαδήποτε ενέργεια.

Η Μάχη στο Οχυρό Νυμφαία

Το πρωί της 6^ης Απριλίου 1941 άρχισε η εισβολή των Γερμανών καθ΄ όλο το μήκος της "Γραμμής Μεταξά". Στον ανατολικό τομέα οι Γερμανοί απώθησαν τα ελληνικά τμήματα προκαλύψεως, τα οποία υποχώρησαν προς την Κομοτηνή. Το μεσημέρι οι Γερμανοί, υπό την προστασία του βαρέως πυροβολικού τους και της αεροπορίας τους, κατόρθωσαν να περικυκλώσουν το οχυρό. Ήδη από τις 8.30 το πρωί είχαν καταφθάσει τεθωρακισμένα τμήματα, τα οποία βοήθησαν στην περικύκλωση του οχυρού.  Ταυτοχρόνως, τμήματα του γερμανικού πεζικού προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν μέρος του υψώματος που ήταν κτισμένο το οχυρό. Η μάχη συνεχίστηκε μέχρι το βράδυ και όλη τη νύχτα. Παρά τον καταιγισμό των βομβαρδισμών των Γερμανών οι υπερασπιστές του οχυρού αντιστέκονταν με σθένος στην προσπάθεια των Γερμανών να επισκευάσουν τον δρόμο και τη γέφυρα που είχαν καταστρέψει οι Έλληνες. Η διάβαση βαρέων όπλων και πυρομαχικών προς Νότο ήταν κλειστή.

Τη νύχτα της 6^ης Απριλίου 1941 τα γερμανικά πεζοπόρα τμήματα παρέκαμψαν το πολιορκημένο οχυρό και κατέλαβαν την Κομοτηνή. Το Οχυρό Νυμφαία είχε ωστόσο φράξει το δρόμο, ώστε τα τεθωρακισμένα των Γερμανών να μην μπορούν να ξεχυθούν στην πεδιάδα της Κομοτηνής. Το οχυρό όμως ήταν τελείως απομονωμένο και δεν είχε τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με την Ταξιαρχία Έβρου.

Καθ΄ όλη την ημέρα της 7^ης Απριλίου το οχυρό βαλλόταν από το σύνολο του πυροβολικού των παρατεταγμένων Γερμανών, ενώ παράλληλα δεχόταν αεροπορικές επιθέσεις πιεζόμενο από το γερμανικό πεζικό. Στις 21.00 το βράδυ της 7^ης Απριλίου οι Γερμανοί επικάθησαν στο οχυρό με τμήματα πεζικού και μονάδες μηχανικού. Οι Γερμανοί χρησιμοποιώντας χημικά αέρια, καπνογόνα και φλογοβόλα κατέπνιξαν την τελευταία αντίσταση των αμυνομένων που είχαν περιοριστεί σε ένα απομονωμένο πολυβολείο. Οι καπνοί δημιούργησαν αποπνικτική ατμόσφαιρα στο εσωτερικό των στοών του οχυρού. Η κατάσταση αυτή και η έλλειψη πυρομαχικών ανάγκασαν τον Διοικητή του οχυρού Ταγματάρχη Αλέξανδρο Αναγνωστό να ζητήσει την παράδοση. Το πρωί της 8^ης Απριλίου το οχυρό παραδώθηκε στους Γερμανούς.

Οι υπόλοιπες δυνάμεις της Ταξιαρχίας Έβρου απωθήθηκαν από τα γερμανικά τεθωρακισμένα και αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε τουρκικό έδαφος, εκτός από ένα τμήμα τους που διέφυγε από τη θάλασσα στη Νότιο Ελλάδα. Στα Κύψελα, τουρκικό χωριό του Έβρου, κατέφυγε η πλειονότητα των οπλιτών και των αξιωματικών. Εκεί, αφοπλίστηκαν από τους Τούρκους, ενώ ο Διοικητής Υποστράτηγος Ιωάννης Ζήσης αυτοκτόνησε. Αργότερα οι υπερασπιστές της Θράκης διέφυγαν στη Μέση Ανατολή.

Ἡ σημασία τῆς Μάχης τῶν Ὀχυρῶν

Ο πόλεμος στην Αλβανία και η Μάχη των Οχυρών είναι οι πρώτοι αγώνες που έδωσε ο Νέος Ελληνισμός για την προστασία των νέων ελληνικών χωρών, που με τον εθνοαπελευθερωτικό πόλεμο του 1912-1913 είχε ενσωματώσει στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Σε αυτούς τους πολέμους πολέμησαν με αυταπάρνηση και γεναιότητα οι νεοεγκατασταθέντες στη Μακεδονία και τη Θράκη και οι Ανατολικοί Ελληνικοί πληθυσμοί, οι οποίοι κατέφυγαν στην Ελλάδα με τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ἡ χωρίς ἐλπίδα νίκης Μάχη τῶν Ὀχυρῶν, δόθηκε ἐναντίον συντριπτικά ἰσχυροτέρων ἐχθρικῶν δυνάμεων καί ἐπαναλαμβάνει τή γνωστή ἀπό τήν ἀρχαία, μέση καί νεότερη ἑλληνική ἱστορία στάση τῶν Ἑλλήνων νά πολεμοῦν ἀνυποχώρητα καί μέ ὁποιεσδήποτε ἀντικειμενικές συνθῆκες. Ἤδη στήν κλασσική ἀρχαιότητα, οἱ μάχες τῶν Περσικῶν Πολέμων γέννησαν στούς ἱστορικούς, τούς ποιητές καί τούς φιλοσόφους τήν ἀπορία γιά τό τί εἶναι ἐκεῖνο πού ἐμψυχώνει ἕναν ἀσθενέστερο ἀντίπαλο νά ἀντισταθεῖ ἀπέναντι σέ ἕναν ἰσχυρό εἰσβολέα καί νά νικήσει. Πέρα ἀπό τίς ἑρμηνεῖες πού ἀποδίδουν τήν ὑπεροχή τῶν Ἑλλήνων σέ ὅρους πολιτικῆς διακυβέρνησης, ὁ Πλάτων ἔδωσε μία φιλοσοφική ἑρμηνεία κατά τήν ὁποία νομοτελειακά ὁ πολιτισμός θά κατανικήσει τόν βαρβαρισμό καί θά ἐπιβάλει τήν κοσμική τάξη. Ἡ ιδέα τῆς κατίσχυσης τοῦ πολιτισμοῦ πρός τόν βαρβαρισμό συνεχίζει ἔκτοτε νά συνοδεύει τούς ἀγώνες τοῦ Γένους καί νά τροφοδοτεῖ τό φρόνημά του. Ἡ χιλιόχρονη Βυζαντινή Αὐτοκρατορία θά ἀγωνισθεῖ μέ ἀνάλογο φρόνημα κατά του βαρβαρισμού πού προέρχεται ἀπό Ἀνατολή καί Δύση.

Ἀλλά καί ἡ ἀντικειμενική ἱστοριογραφία ἀποδέχεται ὅτι ἡ Μάχη τῶν Ὀχυρῶν ὑπῆρξε μοιραία γιά τίς τύχες τοῦ Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Ἔχει ὑποστηριχθεῖ ἐπαναλειμμένα καί συζητεῖται συχνά ὅτι ἡ Ἰταλία δέν μποροῦσε νά κάνει τή σύμμαχό της Γερμανία νά κερδίσει τόν πόλεμο, μπόρεσε ὅμως νά κάνει νά τόν χάσει. Αὐτό, γιατί  ἡ ἀντίσταση τῶν Ἑλλήνων στά βουνά τῆς Ἀλβανίας καί στή γραμμή τῶν Ὀχυρῶν στήν Ἀνατολική Μακεδονία ὑποχρέωσε τούς Γερμανούς νά καθυστερήσουν τά σχέδια τῆς ἐκστρατείας τους πρός Ἀνατολάς κατά πέντε ἑβδομάδες, καθυστέρηση μοιραία γιά τήν ἐπιτυχία τῆς ἐκστρατείας τους καί τήν τελική ἔκβαση τοῦ πολέμου.

Πεσόντες κατά τη Μάχη του Οχυρού Νυμφαία

Δεκανεύς Κορώνης Γεώργιος του Δημητρίου, 23 χρονών από Ελληνόπυργο Καρδίτσης

Στρατιώτης Κιουλμπαξιώτης Εμμανουήλ του Κωνσταντίνου, 23 χρονών από Σκόπελο Μυτιλήνης

Στρατιώτης Μαλλιαράκης Ιωάννης του Γεωργίου, 24 χρονών από Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης

Στρατιώτης Τσικνάκης Γεώργιος του Θεοδώρου, 24 χρονών από Κουμάσα Ηρακλείου Κρήτης

Στρατιώτης Μπάφας Γεώργιος του Ιωάννου, 24 χρονών από Βαθύπεδο Ιωαννίνων

Στρατιώτης Πατίρης Ευστράτιος του Νικολάου, 23 χρονών από Πλακάτου Λέσβου

Στρατιώτης Καραγεωργίου Γεώργιος του Ιγνατίου, 24 χρονών από Σκαλοχώρι Λέσβου

Σύγχυση και ιδεολογία στην ελληνική γεωπολιτική σκέψη

 Ω Σόλων, Σόλων οι Έλληνες "αεί παίδες είναι" και "γέρος Έλληνας δεν υπάρχει"!, αδύνατον να σκεφθούν την Ιστορία! Είναι παιδιά και κανείς στην Ελλάδα δεν σκέφτεται ιστορικά. Ίσα-ίσα ξεχνούν ποιοι είναι, όπως και τα κατορθώματα των προγόνων τους.  Έτσι, προσφώνησε ο γέρος Αιγύπτιος ιερέας τον Σόλωνα, παππού του Σόλωνα που γνωρίζουμε, που επισκέπτονταν την Αίγυπτο για να θαυμάσει και να μάθει από τα αρχαία μνημεία της.

Δεν γνωρίζετε, συνέχισε ο ιερέας, τις τιμές που οφείλουμε στην Αθήνα για τα κατορθώματα της Παλιάς Αθήνας, στην οποία "επετέθησαν οι βάρβαροι Άτλαντες βασιλείς με σκοπό να την υποδουλώσουν. Η πόλη σας δεν έχασε το θάρρος της και  παρά την αδυναμία της κατόρθωσε να νικήσει τις στρατιές των δέκα βασιλέων και με τη βοήθεια των Θεών να απωθήσει τους Άτλαντες και να σώσει την Ευρώπη. Όλα αυτά έχουν ξεχαστεί σήμερα" και κανείς δεν ασχολείται με την παλιά δόξα όταν η Αθήνα ήταν ο θεματοφύλακας της κοσμικής τάξης.

Οι παραινέσεις και τα λόγια του σοφού Αιγύπτιου διατρέχουν τους αιώνες και είναι από μόνα τους αποδείξεις μιας μονιμότητας αισθημάτων και διαθέσεων που ταλανίζει τους Έλληνες όλο αυτό το διάστημα. Η αλαζονική συμπεριφορά και η άγνοια και η περιφρόνηση της Ιστορίας χαρακτηρίζει κάθε μεγάλη στιγμή των Ελλήνων που μεταφέρουν τις κατηγορίες του Αιγύπτιου ιερέα μέσα στο χρόνο.  

Ακόμη και στις πιο κρίσιμες στιγμές όταν κρίνεται η ύπαρξη του έθνους οι Έλληνες δεν χάνουν την τάση τους να ονειροπολούν και να φαντάζονται πράγματα και να ακολουθούν χιμαιρικά όνειρα που τους οδηγούν στην καταστροφή.

Για να επανέλθουμε στα καθ' ημάς δεν έχουμε παρά να σκεφθούμε  τί σημαίνει η αναγνώριση της καινοφανούς ομάδας των Σλαβομακεδόνων της Μακεδονίας και τί επιπτώσεις μπορεί να έχει η αποδοχή του ονόματος "Βόρεια Μακεδονία". Το πρόβλημα με τους Σλαβομακεδόνες του νέου κρατικού μορφώματος ξεκινά από την απόσπαση της Εκκλησίας των Σκοπίων από το σώμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Έκτοτε, ο πανσλαβισμός και η αλυτρωτική διάθεση των Σλαβομακεδόνων δίνει στο πρόβλημα μια μονιμότητα που το καθιστά επικίνδυνο για την Ελλάδα. Το πρόβλημα παραμένει και εντείνεται με τον Μακεδονικό Αγώνα του 1903-1907 και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο που είχε τη λήξη του στα Βαλκάνια. Στον Μεσοπόλεμο η Κομιντέρν, μετά την αποχώρηση και κατάργηση της Οθωμανικής  Αυτοκρατορίας, υποστηρίζει την καινοφανή αντίληψη της κατάργησης των εθνικών κρατών στα Βαλκάνια και ενοποίησης του χώρου σε ένα κρατικό μόρφωμα που θα ελεγχόταν από την Ρωσία μέσω της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ενισχύθηκε ιδίως από την Γιουγκοσλαβία του Τίτο για τη δημιουργία μιας ακόμη μεγαλύτερης Γιουγκοσλαβίας που θα κυβερνούσε ο ίδιος.

Τέλος, μετά τον πόλεμο κατά την μετατροπή του και συνέχεια σε ψυχρό η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας θυμήθηκε πάλι το αλυτρωτικό όνειρο της μιάς Μακεδονίας, η οποία θα περιελάμβανε τεράστιες εκτάσεις υπό την καθοδήγηση βέβαια του Τίτο. Σε μια τέτοια κατάσταση η Ελλάδα θα περιοριζόταν σε μια καινούργια Ελλάδα της Μελούνας και θα έχανε το Αιγαίο μετά την απόσχιση της Μακεδονίας και χωρίς το Αιγαίο, η επιβίωση της χώρας θα ήταν προβληματική.  

Σήμερα, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την κατάτμησή της σε μικρά κράτη-έθνη, η Ελλάδα δέχεται την απαίτηση του νέου κρατικού μορφώματος, που αποτελεί συνονθύλευμα Βουλγάρων, Αλβανών και Ρομά να χρησιμοποιήσει στην ονομασία του, που δεν έχει, το όνομα της Μακεδονίας. Δεν υπάρχει κανένα δικαίωμα για την ενέργεια αυτή. Η λεγόμενη μέχρι σήμερα FYROM απαιτεί το όνομα της Μακεδονίας στο οποίο δεν έχει κανένα ιστορικό δικαίωμα, πλην των διεκδικήσεών της και της παραβίασης των ελληνικών συνόρων κατά τους πρόσφατους πολέμους. Είναι, λοιπόν, ένδειξη του ελληνικού ψευδοϊδεαλισμού και της ελληνικής δουλοπρέπειας η συμφωνία για την ονομασία του νέου κράτους σε "Βόρεια Μακεδονία". Τι έχουμε να κερδίσουμε παραχωρώντας το όνομα της Μακεδονίας χωρίς κανένα αντάλλαγμα; Οι φρούδες ελπίδες για μετριοπάθεια από μέρος των ιθυνόντων των Σκοπίων δεν είναι παρά όνειρα και ελπίδες να γίνουν τα πράγματα όπως τα επιθυμούμε. Δεν πιστεύουμε ότι τα Σκόπια θα πάψουν να διατυπώνουν τις ληστρικές αντιλήψεις τους και δεν πιστεύουμε ότι τα πράγματα θα λειτουργήσουν όπως μας τα παρουσιάζουν οι Έλληνες πολιτικοί. Δικαιολογούμε τις επιθυμίες μας και τις συγχέουμε με την πραγματικότητα. Κανείς από τους ανιστόρητους υπερασπιστές της Μακεδονίας των Σλάβων δεν γνωρίζει τα δεδομένα του σχίσματος της Βουλγαρικής Εκκλησίας και τα γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα.

Πορευόμενοι έτσι, χωρίς πυξίδα που είναι η γεωπολιτική σκέψη και χωρίς κατανόηση που είναι η ιστορική μνήμη βλέπουμε τη χώρα μας να οδηγείται από αποτυχία σε αποτυχία.

Η μελέτη του πολιτισμού στη Θράκη

Κατά την τελετή της αναγόρευσης του κ. Δημήτρη Α. Μαυρίδη, σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογία, της Σχολικής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, τον Μάρτιο του 2017, ο κ. Δημήτρης Α. Μαυρίδης εκφώνησε τον συνημμένο λόγο: 

Προσφωνήσεις :

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτη Κομοτηνής και Μαρώνειας,

Κύριε Πρύτανη

Κύριε Κοσμήτορα

Κύριε Πρόεδρε

Κύριοι Καθηγητές,  Κυρίες Καθηγήτριες

Αγαπητοί Σπουδαστές και Αγαπητές Σπουδάστριες

Κυρίες και Κύριοι,

 Η Θράκη βρίσκεται στο κέντρο περίπου ενός πολύ σημαντικού γεωγραφικού και πολιτισμικού χώρου, όπου συγκεντρώνεται μεγάλο τμήμα της ανθρώπινης ιστορίας και όπου υπάρχουν μερικές από τις διασημότερες τοποθεσίες της υφηλίου.

Από τη Θράκη ακόμη περνούν οι δρόμοι που συνδέουν ηπείρους και θάλασσες, τη Δύση με την Ανατολή και τον Βορρά με τον Νότο.

Οι ακτές της Θράκης βρέχονται από τις τρεις θάλασσες της Ρωμηοσύνης: Το Αιγαίο, την Προποντίδα και τον Εύξεινο. Η Θράκη είναι κομβικό σημείο για το λεγόμενο "Ανατολικό Ζήτημα", ένα ιστορικό φαινόμενο, το οποίο δημιουργείται στο μέτωπο της συνάντησης τριών ηπείρων και τριών τουλάχιστον πολιτισμών. Γεωπολιτική κομβική εστία του Ανατολικού Ζητήματος είναι η Κωνσταντινούπολη. Σημεία τριβής είναι ο Βόσπορος, ο Ελλήσποντος, το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος. Το Ανατολικό Ζήτημα είναι διαχρονικό και κύρια παράμετρός του είναι η αντιπαράθεση της Ευρώπης με την Ασία.

Είμαι από τα γεννοφάσκια μου Θρακιώτης! Κατά την ταραγμένη περίοδο των Βενετοτουρκικών Πολέμων τον 17^ο και 18^ο αιώνα αριθμός Μανιατών αναγκάστηκε να εκπατριστεί, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει. Κύριες περιοχές όπου έπλευσαν οι φυγάδες Μανιάτες ήταν η Δυτική Μικρά Ασία, η Θράκη και η Κορσική.  Ένας από τους φυγάδες ήταν και προπάππους μου.

Στη Θράκη, μια περιοχή που υποδέχθηκε Μανιάτες φυγάδες ήταν η εκτεταμένη λοφώδης και εύφορη έκταση που απλώνεται γύρω από το αρχαίο Ιερό Όρος, το όρος Γάνος των Βυζαντινών, το οποίο ήταν γνωστό ως μοναστική πολιτεία, παρόμοια οργανωμένη με το Άγιον Όρος. Πλησιέστερο αστικό κέντρο προς τον Γάνο είναι η αρχαία εμπορική πόλη της Ραιδεστού, ενώ γύρω από το όρος Γάνος υπάρχουν 28 χωριά στα οποία ζούσαν κυρίως Έλληνες  φυγάδες από το Αιγαίο.

Οι Μανιάτες πρόγονοί μου εγκαταστάθηκαν στο πλούσιο κεφαλοχώρι Σχολάριο. Μεταξύ άλλων πιστοποίησα οικογενειακές διηγήσεις οι οποίες μιλούν για δύο παππούδες μου, που την Άνοιξη του 1821 κρεμάστηκαν στην πύλη της Συλήβριας στα τείχη της Κωνσταντινούπολης για εκφοβισμό.

Δεν θα σας κουράσω με λεπτομέρειες από την εμπορική δραστηριότητα των μελών της οικογένειας, η οποία επεκτάθηκε μέχρι τις Ινδίες. Εκεί η πλούσια αγροτική παραγωγή της Ανατολικής Θράκης ήταν περιζήτητη. Αυτό άλλωστε χαρακτηρίζει την εξωστρεφή και τολμηρή διάθεση των ομοεθνών μας της "Καθ’ ημάς -Ανατολής". Ούτε θα αναφερθώ στα πάθη των ιδίων, όταν επιχειρήθηκε το 1913-1915 εθνική εκκαθάριση εις βάρος των Ρωμηών της Θράκης, του Πόντου και της Δυτικής Μικράς Ασίας.

Όλη αυτή την περίοδο ανεγέρθησαν δύο σπίτια: Ένα κατάγραφο ξύλινο κονάκι στο Σχολάριο, το οποίο δεν σώζεται σήμερα και ένα ξύλινο αστικό σπίτι στο Φραγκομαχαλά της Ραιδεστού, το οποίο ανήκει στο Δήμο του Τεκίρνταγκ, όπως ονομάζεται η Ραιδεστός σήμερα και προορίζεται για μουσείο του Δήμου.

Ένας καρπός της ενασχόλησής μου με τη Ραιδεστό, τα ξύλινα σπίτια της οποίας έχω φωτογραφήσει εξ ολοκλήρου,  είναι το βιβλίο "Από την Κωνσταντινούπολη στη Ραιδεστό - Σε αναζήτηση της νεοελληνικής ταυτότητας". Με την πείρα που απέκτησα φωτογραφίζοντας την παλαιά Ραιδεστό συνέχισα αποτυπώνοντας την ελληνική παρουσία στον πολιτιστικό χώρο της πάλαι ποτέ "Καθ’ ημάς Ανατολής". Ο επόμενος στόχος ήταν η Τρίγλια  της Βιθυνίας. Θα συνέχιζα με την Κομοτηνή, της οποίας όμως το ιστορικό βάθος κατά την βυζαντινή εποχή ήταν δύσκολο να  διαχειριστώ.

 Η προσπάθειά μου για την Κωνσταντινούπολη υπερέβαινε τις δυνάμεις μου. Ασχολήθηκα, λοιπόν, με την Ξάνθη.

Θα φανεί ίσως παράξενο αν σας πω ότι τα πέντε βιβλία που έχω γράψει για την Ξάνθη δεν στοχεύουν αποκλειστικά στην τοπική ιστορία. Εκείνο που κυρίως με απασχολεί είναι γενικές αρχές που μεταφέρουν και διατηρούν σημασίες. Και οι σημασίες αυτές είναι συγκεκριμένες. Σημαίνουν την ταυτότητα και οδηγούν στην ελευθερία, αφού η θρησκευτική μας πίστη, η παράδοση, η ιστορία, η γλώσσα και η τοπικότητα είναι τα στοιχεία και οι βάσεις της ελευθερίας μας, και αφού η ασφαλέστερη ανεξαρτησία βασίζεται στην πολιτισμική ταυτότητα, ενώ η πιο απόλυτη υποδούλωση βασίζεται στην πολιτισμική υποταγή.

Στη χωροταξική διάταξη της Ξάνθης διακρίνονται ακόμη οι βυζαντινές μυστικές αντιλήψεις για καθαγίαση του χώρου. Έπειτα, η πόλη, όπως διατηρείται κτισμένη γύρω από τις εκκλησίες, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα οικισμού της "Καθ’ ημάς Ανατολής". Αλλά είναι και το πληρέστερα διατηρούμενο στον ελλαδικό χώρο δομημένο παράδειγμα της κοινοτικής οργάνωσης του νεότερου Ελληνισμού κατά την ύστερη Τουρκοκρατία. Κτίτορας της Ξάνθης είναι η ρωμαίικη κοινότητα με την καθοδήγηση της τοπικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι πόροι για την ανέγερση της πόλης προέρχονται από την εμπορική και οικονομική δραστηριότητα της κοινότητας. Η Ξάνθη είναι δημιούργημα του ελληνικού κοινοτισμού.

Η εκ βάθρων ανέγερση της κατεστραμμένης από σεισμούς πόλης το 1829, γίνεται από μπουλούκια οικοδόμων από τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Αυτοί μεταφέρουν τον λαϊκό πολιτισμό του αναγεννημένου Νέου Ελληνισμού στην Ξάνθη και τη Θράκη.

Οι επαφές με την Κεντρική Ευρώπη, λόγω της έντονης εμπορικής δραστηριότητας σχετικά με τον καπνό, αποτυπώνονται στο χαρακτήρα της πόλης. Η πόλη αποκτά κοσμοπολίτικο αέρα και αναδεικνύεται σε ελληνικό οικονομικό κέντρο, υπό Οθωμανική Διοίκηση.  Μεγάλη είναι η κινητικότητα των πληθυσμών της πόλης, η οποία αποτελεί ένα καταφύγιο φυγάδων και προσφύγων.

Στη διατηρούμενη Παλιά Πόλη της Ξάνθης απαντώνται στοιχεία της λαϊκής, της "αρχοντικής" και της εκκλησιαστικής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Τα παραδοσιακά αυτά στοιχεία συνυπάρχουν με στοιχεία της κεντροευρωπαϊκής μπελ επόκ, της αρχιτεκτονικής του εκλεκτικισμού των αστικών κέντρων της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και του νεοκλασικισμού του Νέου Ελληνικού Κράτους. Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης είναι ένα αρχιτεκτονικό υβρίδιο, καθρέπτης της εξωστρέφειας του Ελληνισμού και του κοσμοπολιτισμού των Ρωμηών της "Καθ’ ημάς Ανατολής", αλλά και τόπος αρμονικής συμβίωσης πληθυσμών με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές.

Έχουμε, δηλαδή, εδώ τη ζώσα και ορατή παρουσία όσων συνιστούν την εθνική και πολιτισμική μας ιδιοπροσωπία: Βυζάντιο, Νέος Ελληνισμός, "Καθ’ ημάς Ανατολή",  Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, Κοινότητες των Ρωμηών κατά την Τουρκοκρατία, Μικρασιατική Καταστροφή.

Όμως οι σημασίες που μεταφέρει η Παλιά Πόλη της Ξάνθης δεν αφορούν μόνο το ιστορικό περιβάλλον, αλλά απλώνονται και στη σύγχρονη προβληματική, όπως συνειδητά ή ασυνείδητα τη βιώνουμε.

 Διαστημικοί δορυφόροι, ερτζιανά κύματα, ψηφιακή καλωδίωση, συστήματα πληροφόρησης υφαίνουν σήμερα ένα παγκόσμιο πλέγμα που απομακρύνει το εμπειρικό, το γνώριμο και το οικείο. Το παγκόσμιο αντικαθιστά το τοπικό. Το πρόσκαιρο καταργεί το ιστορικό. Ο τόπος φαίνεται να χάνει τη δύναμη του να αποκαλύπτει σημασίες. Η οικείωση είναι πια δύσκολη και γίνεται συνεχώς πιο σπάνια. Ο τόπος αποκτά πλέον χαρακτήρα διαδικαστικό κενό από σημασίες. Γίνεται χώρος που δεν είναι μόνιμος, που χρησιμεύει μόνο για να μας μεταφέρει εκεί που είναι ανάγκη να πάμε. Ο τόπος γίνεται μη τόπος. Ουσιαστική είναι η διαπίστωση ενός μεγάλου σύγχρονου διανοητή ότι "η έλλειψη πατρίδας είναι σήμερα ένα παγκόσμιο πεπρωμένο". Η διαπίστωση αυτή δεν είναι ιδεολογική και έχει την εξήγησή της,  πάντα κατά τον ίδιο διανοητή, "στην αποχώρηση του ιστορικού στοιχείου μέσα από το Είναι". Ο κόσμος βρίσκεται σήμερα μέσα σε ένα "διαρκές παρόν".

Μετά το 1922, με την καταστροφή του ευρύτερου Ελληνισμού, η Ελλάδα περιορίζεται όλο και περισσότερο σε μια χώρα των συνόρων. Τα σύνορά μας όμως δεν βρίσκονται πια μόνο στον Έβρο, στο Αιγαίο ή στην Κύπρο, αλλά και παντού εκεί όπου φθάνει η παιδεία μας, η αίσθηση του τόπου και η συνείδηση της ταυτότητας. Τα σύνορα παύουν να είναι γραμμικά και απλώνονται και διακλαδώνονται παντού στον εμπειρικό και στον νοητικό χώρο. Φαίνεται πια καθαρά ότι είναι απολύτως αναγκαίο να επανασυνδεθούμε σταθερά με αυτό που μας καθορίζει.

Ιδού λοιπόν σήμερα εδώ οι πόλεις της Θράκης ως σύνορα και ως τόποι, απ’ όπου μπορούμε να πλησιάσουμε αυτό που μας φαίνεται μακρινό, να συνδέσουμε το πρόσκαιρο με το διαρκές και να αντικαταστήσουμε το άξενο με το οικείο.

Ευχαριστώ εκ βαθέων τη Σχολή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης και ειδικότερα το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας ,για την τιμή που μου επιφύλαξαν.

Αυτό με ικανοποιεί, γιατί το ερμηνεύω ως αποτέλεσμα συλλογικής συναίνεσης και αποδοχής. Πράγμα που αξιολογώ ιδιαίτερα, γιατί πιστεύω ότι χωρίς τη συλλογικότητα η κοινωνική πραγματικότητα προκύπτει μόνο προσθετικά, ως άθροισμα ατομικών ιδιοτήτων και όχι ως ενιαία παράδοση και ζωντανός πολιτισμός. Αυτή την ενιαία παράδοση και τον ζωντανό πολιτισμό είναι αναγκαίο να παρουσιάσουμε και να αναδείξουμε.

Κυρίες και κύριοι σας ευχαριστώ.

Τα Σκόπια θα σώσουν την Ελλάδα ;

Παρακολούθησα τις ογκώδεις διαδηλώσεις για το θέμα της ονομασίας της FYROM και έμεινα κατάπληκτος με αυτό που διάκρινα μέσα από τις εικόνες και τα λεγόμενα των συμμετεχόντων.

Κατ΄ αρχήν η, συνηθισμένη σήμερα σε μερικούς κύκλους των Αθηνών  απογοήτευση και άρνηση στα εθνικά προβλήματα, η τάση για εθνομηδενισμό, η περιφρόνηση προς τα εθνικά σύμβολα, η επιθυμία για εθνοαποδόμηση και η αμφισβήτηση του ιστορικού στοιχείου και της συνέχειας του ελληνικού έθνους, δεν ήταν φανερές πουθενά. Οι συμμετέχοντες και οι ομιλητές δεν δίστασαν να μιλήσουν για πατριωτισμό, μια λέξη εξόριστη από την ελληνική γλώσσα για αρκετά χρόνια. Εντύπωση μου προξένησε το φρόνημα των συμμετεχόντων, φρόνημα που δεν συναντά κανείς εύκολα στην Αθήνα. Αυτό είναι καινοφανές φαινόμενο και όχι ελιγμός της Δεξιάς ή της Αριστεράς, όπως θέλουν να μας πείσουν ότι είναι. Το πολιτικό σύστημα δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί αυτή την αλήθεια. Επιπλέον, διατηρείται σταθερά η πολιτική αντίθεση μεταξύ των Ελλήνων, αντίθεση που ξεκινά από τη δεκαετία του 1930, συνεχίζεται με τον εμφύλιο πόλεμο του 1946-1949 που όμως δεν τελειώνει το 1949, αλλά κρατά μέχρι σήμερα το έθνος δέσμιο ιδεολογικών φαντασιακών οραμάτων. Η αδυναμία μας να χειριστούμε αποδοτικά την ελληνική ανάπτυξη των δεκαετιών 1960-1970 και να αφήσουμε μισή την πραγματοποίηση του άλματος της ανάπτυξης και της ένταξης της χώρας σε μία ισχυρή ομάδα κρατών οφείλεται ίσως στην διαίρεση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, παρατάξεις που δεν έχουν πλέον νόημα. Το οικονομικό μας πρόβλημα, όπως και το στρατηγικό έλλειμμά μας, έχουν πολιτική διάσταση.

Όσον αφορά το Μακεδονικό ψευδοπρόβλημα, αυτό έχει ιστορία που μας διαφεύγει. Αρχίζει από τα μέσα του 19^ου αιώνα με την πανσλαβιστική ιδεολογία την οποία διατύπωσε η Ρωσία και εφάρμοσε η Βουλγαρία. Σταθμοί είναι η ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1880, η προσάρτηση από τη Βουλγαρία της Ανατολικής Ρουμελίας το 1881 και ο Μακεδονικός Αγώνας το 1903-1907. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν θα αλλάξει τα δεδομένα. Στον Μεσοπόλεμο, το πρόβλημα παίρνει πάλι τη μορφή που είχε κατά τον Μακεδονικό αγώνα. Η Κομιντέρν διατυπώνει τη θεωρία των ανεξαρτήτων κρατών μέσα στα πλαίσια ενός κομμουνιστικού κόσμου. Έτσι, η Βουλγαρία και η Θράκη θα αποτελούσαν ένα κράτος-έθνος με σύντροφο μια ανεξάρτητη ενιαία Μακεδονία, που, φυσικά, θα έλεγχε ο σλαβικός πληθυσμός κάτω από ένα κομμουνιστικό καθεστώς. Ο σλαβικός  πληθυσμός της Μακεδονίας ήταν εκείνη την εποχή υπολογίσιμος, παρά τα μέτρα που είχε λάβει η ελληνική κυβέρνηση.

Με την Μικρασιατική Καταστροφή τα δεδομένα αλλάζουν. Χιλιάδες πρόσφυγες της Ελληνικής Ανατολής καταφθάνουν και εγκαθίστανται στις πόλεις και στα χωριά της Μακεδονίας. Με τις ανταλλαγές πληθυσμών η ελληνική υπεροχή γίνεται ακόμη μεγαλύτερη. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η Βουλγαρία καταλαμβάνει τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία, για να τις κρατήσει τέσσερα χρόνια.

Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος που ακολουθεί ξαναφέρνει στην επιφάνεια το Μακεδονικό Πρόβλημα. Οι φιλοδοξίες του Τίτο για προσάρτηση της Μακεδονίας στη Γιουγκοσλαβία και ακρωτηριασμό της Ελλάδας σε μια Ελλάδα της Μελούνας, οι φιλοδοξίες της Βουλγαρίας για μια έξοδο στο Αιγαίο στηρίζουν τον λεγόμενο Δημοκρατικό Στρατό στην προσπάθειά του να καταλάβει την εξουσία στην Ελλάδα.

Κατά την κρίσιμη αναμέτρηση του Εθνικού Στρατού με τον Δημοκρατικό Στρατό, μεγάλο ποσοστό των πολεμιστών του Δημοκρατικού Στρατού ήταν Σλαβομακεδόνες. Με τη νίκη του Εθνικού Στρατού στο Βίτσι και στον Γράμμο χιλιάδες Σλαβομακεδόνες ακολουθούν την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού και εγκαταλείπουν τις εστίες τους στην ελληνική μεθόριο.  Το Σλαβικό στοιχείο σχεδόν εξαφανίζεται από τη Μακεδονία. Οι σημερινοί ηγέτες του FYROM προέρχονται από τους πληθυσμούς αυτούς και από το θλιβερό παιδομάζωμα. Έχουν, λοιπόν, από τη γέννησή τους, μία τάση και ένα φανατισμό που τους εμποδίζει να σκεφθούν λογικά και να επιδιώξουν μία συνεννόηση με την Ελλάδα.  

Θα κατασκευάσουν, λοιπόν, ένα έθνος φάντασμα, το οποίο δανείζεται αυθαίρετα το ιστορικό βάθος της Ελλάδας για να δημιουργήσει μια ενωτική ταυτότητα και να εξασφαλίσει την επιβίωσή του με δάνεια. Ταυτόχρονα, διατυπώνει συνταγματικά καλυμμένες, πλην ολοφάνερες, διεκδικήσεις όχι μόνο στο όνομα που δεν του ανήκει, αλλά και σε περιοχές της ελεύθερης Ελλάδας. Πρόκειται για μια αλυτρωτική απειλή.

Δεν με ενδιαφέρει η προσπάθεια των Σκοπίων να υποκλέψει το όνομα της Μακεδονίας και να καταργήσει την Ιστορία μας. Εκείνο που με ενδιαφέρει είναι η κατανόηση και η ιδεολογική αντιμετώπιση της απειλής. Σε αυτό το ελληνικό πολιτικό σύστημα απέτυχε θλιβερά με τρόπο που συνηθίσαμε τα τελευταία χρόνια να διαπιστώνουμε σε ό,τι αφορά την εξωτερική μας πολιτική και τη διεθνή θέση της χώρας. Η αποτυχία οφείλεται στην αδυναμία μας, αλλά και στις ανεπάρκειες του πολιτικού συστήματος. Πιστεύω ότι οι αποτυχίες μας οφείλονται στη γενική υποβάθμιση του γεωστρατηγικού και οικονομικού δυναμικού μας, πράγμα που έχει ως κύριο αποτέλεσμα την ανατροπή της οικονομικής και στρατιωτικής ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ Ελλάδας και του κύριου γεωπολιτικού αντιπάλου της.  Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε την γεωπολιτική κάμψη της χώρας; Την αδυναμία της να προσαρμοστεί με την συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση;

Το φρόνημα, λοιπόν, που διέκρινα σε αυτά τα συλλαλητήρια μου δημιουργεί τη βεβαιότητα ότι σε ένα υποδόριο επίπεδο η αίσθηση της ελληνικότητας και το φρόνημα του ελληνικού λαού παραμένουν άθικτα. Ίσως, η διένεξή μας με τα Σκόπια αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για ελληνική κινητοποίηση για εκκαθάριση του πολιτικού συστήματος και καταλαγή των πολιτικών διαφορών με τερματισμό επιτέλους του εμφυλίου πολέμου. Τα Σκόπια μπορούν να σώσουν την Ελλάδα. 

Τουρκικός εκσυγχρονισμός των βυζαντινών μνημείων στη Μικρά Ασία.

Η φωτογραφία που μου παραχώρησε ευγενικά ο κ. Δημήτρης Δανιηλίδης με γέμισε απορίες.  Περί τίνος πρόκειται; Για ένα μοντέρνο ξενοδοχείο που λείπει από την χωρίς ξενοδοχεία Τραπεζούντα; Πρόκειται για ένα καζίνο, ή για ένα κέντρο διασκέδασης που λείπει από τη συντηρητική Τραπεζούντα;

Κι όμως, η Τουρκία εκσυγχρονίζεται και αναστηλώνεται για να γίνει μοντέρνα. Κατά παράδοξο τρόπο αυτό την οδηγεί σε ένα εκσυγχρονισμό προς τα πίσω. Αρκεί να παρατηρήσουμε το τι συνέβη στο ωραιότατο ανάκτορο του Πορφυρογέννητου στις Βλαχέρνες της Κωνσταντινούπολης, το οποίο εκσυγχρονίστηκε και αναστηλώθηκε με, μεταξύ των άλλων,  εγκατάσταση πολυτελούς εισόδου από αλουμίνιο και φύλλα "πλεξιγκλάς" , ενώ τα παράθυρα κατασκευάστηκαν από γνήσιο μοντέρνο αλουμίνιο, ώστε να είναι σε συμφωνία με τις πιο σύγχρονες κατασκευές που συναντά κανείς στην διεθνοποιημένη και μοντέρνα  Ισταμπούλ, που κοιτάζει στο μέλλον.  Ο διατυμπα­νιζό­μενος παγκόσμιος πολιτισμός επιβάλλει την υιοθέτηση διεθνοποιημένων μορφών έκφρασης και συγκρότησης της ζωής, των συμπεριφορών και του περιβάλλοντος. Αυτή η μορφή πολιτισμού γοητεύει και τους Τούρκους που φτάνουν να την εφαρμόζουν με ένα παράλογο πρωθύστερο τρόπο.

Στο τερατούργημα που βλέπουμε στη φωτογραφία του κ. Δανιηλίδη, εικονίζεται η είσοδος της βυζαντινής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας. Το πράσινο φως ίσως συμβολίζει το Ισλάμ, το οποίο κατέχει τώρα την εκκλησία που πριν προστάτευαν οι υπηρεσίες της UNESCO  και του ΟΗΕ, ως μνημείο ιδιαίτερης πολιτιστικής σημασίας.   

Η τεράστια εκκλησία της Αγίας Σοφίας ανεγέρθη από τους Κομνηνούς της Τραπεζούντας κατά τον 13^ο αιώνα, σε μία προσπάθεια να δημιουργηθεί μία αυτοκρατορική παράδοση στην πόλη. Αναστηλώθηκε με μεγάλη επιτυχία στη δεκαετία του 1960 από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης και έκτοτε παρέμενε ως μουσείο. Πρόσφατα επανήλθε στη χρήση του Ισλάμ, όπως συμβαίνει με αρκετές εκκλησίες της επικράτειας της Τουρκίας.

Το πάθος του εκσυγχρονισμού και της προσέγγισης ή συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι, παρά τα λεγόμενα, ζωντανό στην Τουρκία. Με την είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Τουρκία θα πραγματοποιήσει τη μυθική επιταγή της πορείας προς τη Δύση. Πρόκειται για ένα αταβιστικό πλέγμα που τυραννά την Τουρκία και τις χώρες που γειτονεύουν. Η άγνοια και η απόρριψη του βυζαντινού πολιτισμού είναι τα βλαβερά αποτελέσματα της άλογης τάσης των Τούρκων προς τη Δύση.  Σε αυτό διακρίνεται και η διάκριση κυρίου και δούλου που υποφώσκει  στις συμπεριφορές της Τουρκίας προς τους γείτονές της και τις μειονότητες που απέμειναν στην επικράτειά της. Μέσα σε αυτό το πλέγμα ίσως μπορούμε να διακρίνουμε την κρίση ταυτότητας που ταλανίζει τη δύσκολη γειτονική μας χώρα, αλλά μαζί και τη δύσμοιρη πατρίδα μας.